< Terug

13. Hongarije en de Tweede Wereldoorlog,  1939-1945

13.4.6 De opmars der Sovjets en de Duitse staatsgreep in Budapest, oktober 1944.

Intussen zijn de Sovjets steeds verder naar het noord­westen gekomen. Op 5 oktober 1944 wordt de IJzeren Poort bereikt, waardoor de weg naar Belgrado open ligt. Maarschalk Fjodor Tolbuchin rukt met zijn Derde Ukraïnse Front op van Temesvár [Timisoara] naar Szabadka en Pécs en de hele Balkan is in korte tijd bevrijd.
Het Tweede Ukraïnse Front o.l.v. maarschalk Rodion Mali­novski for­ceert intussen op 6 oktober een doorbraak over een lengte van 117 km. aan de Maros bij Arad en dan worden steden als Békésgyula en Makó, Sarkad, Mezőberény en Békéscsaba ver­overd [6 oktober], de Tisza wordt bereikt door het Rode Leger, op 8 oktober worden Szentes, Hódmezővásárh­ely en Mezőtúr [en Nagyvárad, Oradea] bezet, op 11 oktober Szeged en Cluj [Kolozsvár in Zevenbur­gen, Roe­menië] en op 12 oktober Szabadka [Suboti­ca] in de tgw. Vojvodina.
In vier dagen tijds wordt dus 1/4 deel van Hongarije [binnen de grenzen van 1920] bevrijd, waarna de Sovjets op een afstand van 60 à 70 mijl vóór Buda­pest, ongeveer aan de Tisza, halt houden. Voor een grote aanval op Budapest zal eerst Szolnok moeten worden veroverd maar de Sov­jets beschikken in septem­ber/okto­ber 1944 over een enorme troepenmacht van 1.250.000 solda­ten in Hongarije, en niets heeft hen tot nu toe echt tegen kun­nen houden…….. De Duitsers moeten nu dus nog méér dan anders op hun hoede zijn want het is moge­lijk dat de Sovjetlegers hen zullen insluiten vanuit het zuiden bij Szeged en vanuit het noorden [Slowakije]. Intussen rukken de troepen van Malinovski op 10 oktober 1944 op tot de stadsrand van Debre­cen maar hier doen de Duitsers een felle tegenaanval: In de tweede helft van okto­ber 1944 woedt vervol­gens bij Debrecen in de puszta vele dagen lang de zgn. "Tank­slag van Debrecen". [o.a. Gosztony, 38/39].
Horthy ziet nu ook het onvermijdelijke en laat de delegatie in Moskou op 11 oktober weten dat ze daar een voorlopige wapenstilstand kan tekenen en Faraghó tekent die verklaring inderdaad, waarop de sovjets verrassend vriendelijk worden en wat Molotov betreft kan Horthy voorbereidingen treffen voor de definititieve ’capitulatie’ van Hongarije en Stalin die blijkbaar is getroffen door de persoonlijke brief van Horthy, lijkt de Regent als staatshoofd wel in een overgangsregering te willen houden. Hij zegt de Hongaren bij wijze van grap ook dat ’t de eerste keer is dat Hongarije een oorlog eindigt aan de kant der overwinnaars… [Sakmyster, 369].
Maar dit betekent niet dat nu alles is geregeld: Horthy heeft de zaak toch niet zo goed voorbereid als het lijkt! Hij bepaalt b.v. zonder de Russen te raadplegen dat het bestand op 20 oktober zal plaatsvinden en bovendien wil hij ondanks alles de Duitsers [Veesenmayer] tevoren inlichten! Troepen zullen naar Budapest komen om de orde hier te handhaven en ze zullen met de Duitsers overleggen als die zich niet vreedzaam terugtrekken… Deze plannen lijken echter vééleer op wensdromen dan dat ze op de bittere werkelijkheid zijn gebaseerd...
Horthy gaat er dus nog altijd vanuit dat de officieren hem trouw zullen zijn en hij onderschat in het algemeen zéér sterk het fanatieke anticommunisme dat hijzelf altijd had gevoed en dat nog altijd brede lagen der Hongaarse middenklasse, het officierencorps en zelfs het kabinet beheerst. Velen van zulke Hongaren geven zelfs in dit ogenblik nog de voorkeur eraan om deel te hebben aan de Duitse Eindstrijd dan dat ze de vermoede bolsjewisering van het land aanvaarden! [naar: Sakmyster, 370]. 

top
  
De Regent van Hongarije weigert ook uit Budapest te vertrekken om vanuit een veel veiliger plek het bestand te regelen, vooral omdat hij zijn familieleden op de Burcht van Buda niet wil achterlaten als gijzelaars, maar ook omdat hij blijkbaar beseft dat de Duitse overmacht véél te groot is en dat het aantal [gewapende] Hongaren dat werkelijk in staat is hem te helpen gering is. Het aantal Duitse soldaten etc. dat midden oktober 1944 rondom en in Budapest aanwezig is, wordt naderhand zelfs geschat op een half miljoen………[Sakmyster, 370].
Het overleg in Moskou dwingt Horthy tenslotte om snel handelend op te treden en op zaterdag 14 oktober 1944 neemt de Regent het besluit om al op de volgende dag [dus níet pas op 20 oktober!], om onge­veer half twee 's mid­dags in een proklamatie voor de radio het besluit af te kondi­gen dat het land om een wapenstilstand vraagt. Het kan n.l. zijn dat Horthy is gealarmeerd door berichten dat de Duitse troepen rond Budapest worden versterkt om een a.s. coup van de Pijlkruisers te steunen! Hiermee in verband zal eerst nog, op zondagochtend, de kroonraad bijeen komen. Aan premier Lakatos, die toch wel aarzelt als hij de proklamatie van Horthy ziet, wordt dit op de avond van 14 oktober ook nog meegedeeld en de premier stelt vervolgens zijn ministers ervan in kennis, maar de notoire pro-Duitse ministers Reményi-Schneller en Jurcsek worden níet op de hoogte gesteld!….
Omdat de ministers niet weten wat zich in het geheim al in Moskou heeft afgespeeld, menen ze dat zíj zullen moeten be­slissen over het verzoek tot wapenstilstand en ze wensen zelfs nog voorwaarden op te stellen. De Duitsers moeten Honga­rije ontruimen, zoals ze Finland hebben ontruimd, en ook Britten en Amerikanen moeten aan de geallieerde bevrijding van Hongarije deelnemen, enz... [Juhá­sz, 321]. Horthy, die allang beter weet, kan dit alles natuur­lijk alleen nog voor kennisge­ving aanne­men. Maar ook op een nieuw verzoek van de stafchef, generaal Vőrős -die naar buiten toe loyaal is t.o. Horthy maar intussen nauwe banden heeft met de Duitsers!- [Sakmyster, 371], om zich persoonlijk naar de Sovjets, naar het front in Huszt [Chust] waar ook het hoofdkwartier van het Hongaarse 2e leger is, te begeven, gaat Horthy weer níet in, met de woorden ”Ik ben officier ter zee en ik heb nooit een zinkend schip verlaten. In deze buitengewoon moeilijke tijd zal ik mijn land niet verlaten”. [Sakmyster, 372].
De Sovjets hebben hierdoor echter de indruk gekregen dat ze zo lang mogelijk in onzekerheid worden gelaten. Zij weten b.v. niet wanneer de Hongaren precies zullen hande­len en offi­cieel een wapenstilstand zullen afkon­digen. Boven­dien weet men niet precies wat er daarna zal gebeuren. Op de avond van de 14e oktober komt er bij de Sovjets nog een telegram binnen dat erop duidt dat ook de Hongaarse troe­pen niet weten wat er gaat gebeuren. Er is nog steeds geen sprake van terugtrekken of van het opgeven van de strijd, integen­deel: "sterke Hongaarse mili­taire aktiviteiten aan het front bij Szolnok" worden gemeld. Dus wordt men bij de sovjets ongeduldig…
Dán eist het Sovjet-oppercommando echter in een ultimatum dat Hongarije uiterlijk op 16 oktober om 8.00 uur alle contacten met Duitsland verbreekt, militair aktief wordt tègen de Duitsers, en de gebieden buiten de grens van 1937 ontruimt. Men wil ook binnen enkele dagen concrete informatie hebben over de positie van de Duitse en Hongaarse troepen en over de praktische gevolgen van de wapenstilstands­bepalingen. [Juhász, 322].
Vanuit de door de Duitsers geheel omsingelde burcht van Buda verneemt men in Moskou op zo. 15 oktober 's ochtends intussen dat het onmogelijk is om militaire akties te ondernemen: de Duit­sers beschikken hier over een sterke overmacht, en zullen, zodra ze horen over een bestand, onmiddellijk aanvallen. Maar: "Hon­gaarse troepen zullen de burcht verdedigen, totdat de Sov­jets komen en Budapest zullen bevrijden". [Juhász, 322].
Het is voor Horthy persoonlijk een echte tragedie, dat hij, en daarmee zijn land, H­ongarije, door de Engelsen en Amerika­nen naar de Russen is verwezen. "Voor mij was dat een zeer moeilijke stap", aldus de Hongaarse regent later in zijn memoires. ”Hongarije is tegen zijn wil een oorlog door Hitler-Duitsland opge­drongen, terwijl eigenlijk slechts anti-bolsjewisme het enige was, dat Hongarije met Duitsland verbond”. [Horthy, 281].
Het spreekt voor Horthy bij z'n besluit nog vanzelf dat hij de volle­dige steun heeft van zijn leger­officieren en van de gendarme­rie. Maar zijn geheime opdrachten aan b.v. de comman­dant van het Eerste Leger, gen. Béla Dálnoki-Mikl­ós [1890-1948], komen nooit aan. Hij zou contact met de Sovjets moeten maken, maar heeft die al gemaakt. Ook een volmacht van Horthy aan generaal Lajos Dálnoki-Ve­ress, de bevelhebber van het Tweede Leger, die ook volledig betrouwbaar wordt geacht, om in naam van de regent te hande­len, heeft geen enkel effect want de Sovjets erkennen een derge­lij­ke volmacht niet.
Nu wordt Horthy ook van de Duitse plannen met Szálasi op de hoogte gesteld! Met andere woorden: men kan nu in de burcht van Buda dus weten dat de Russen en de Duitsers hun plannen al klaar hebben, en men wist allang dat zij nu eenmaal beide afzonderlijk over een veel grotere militaire en politieke macht beschik­ken dan het kleine Hongarije, dat wordt fijngema­len tussen nazi-Duits­land en Sovjet-Rusland. Het einde van het regime van Horthy is daarmee aangebroken…… Alles staat verder in de schaduw van de gebeurte­nis­sen in en rond de Burcht van Buda, het regeringscentrum van het nu volstrekt machteloze land, waar de Duitsers hun plan­nen en maat­regelen intussen op zondag 15 oktober 1944 ten uitvoer bren­gen……
De Duitsers zijn er intussen in geslaagd om een [fascistische, Kroa­tische] geheime agent te laten infiltreren in de ”onderhande­lingen”, die op een afgesproken plaats in Budapest zullen worden gevoerd door de zoon van Horthy, Miklós jr., met Joego­slavi­sche partizanen van Tito. Al eerder, enkele dagen geleden, heeft Horthy jr. overigens contacten gehad met afgevaardigden van de Joegoslavische partizanen, en de Duitsers weten alles!
Horthy jr. is op 15 oktober 's morgens om 9.30 vanuit Buda naar Pest gegaan, maar onderweg naar het gebouw der “Magyar Folyam és Tenger Hajózási Társaság ” [Hongaarse Rivier- en Zee Scheepvaartmaatschappij] waarvan hij de alg.-direkteur, Félix Bornemisza, kende, wordt hij bij de oprit van de Erzsé­bet-brug op het Eskü tér [tgw. Március 15. tér] in Pest omsin­geld, klemgereden, en de Duitsers -d.w.z. 15 gewa­pende veiligheidsagenten van Skor­zeny's SS-afde­ling, als Joden ver­momde Gesta­pomannen!- kidnap­pen hem in een doodstille, onopvallende straat. Bij een kort gevech­t en een schiet­partij wordt hij nog gewond, en men arresteert hem.

Ferenc Szálasi legt de eed af, okt. 1944

top

Miklós Horthy jr. wordt bewusteloos geslagen en vervolgens met drie anderen in een Perzisch tapijt gerold [om verder geen aandacht te trekken] en in een vrachtauto weggevoerd. In een vlieg­tuig worden de Hongaren naar Wenen overgebracht [ontvoerd] en álles is, zo blijkt later, van tevo­ren gepland. [Blackbook, 336].
Op deze manier hebben de Duitsers een belangrijke gijzelaar in handen en ze denken -terecht- dat ze zó een zware druk op Horthy sr. kunnen uitoe­fe­nen! De oude en teleurgestelde regent van Hongarije zal moedeloos worden en hem zal duidelijk worden gemaakt dat verzet geen zin meer heeft……. De hele aktie heeft slechts enkele minuten geduurd en afgezien van enkele schoten lijkt alles zich in stilte te hebben voltrokken. Skorzeny gaat vervolgens naar het Duitse opperbevel in Buda en spreekt hier generaal Wenck.
Tezelfder tijd is om 10.00 uur ook een zitting van de kroon­raad in het Koninklijk paleis op de Burcht van Buda gepland, waarop Horthy aan de ministers en hoge militaire leiders de details zal meedelen van de plannen voor een be­stand met de Sovjets. De regent wenst echter eerst een verslag over de militaire situatie, waarin Hongarije zich bevindt van de stafchef, generaal Vőrős, want alle aanwezigen moeten goed weten dat Horthy's stap volkomen terecht is omdat de situatie hopeloos is. "Niets anders is meer mogelijk, we zullen veel moeten lijden door de Duitse brutaliteit, maar verdere strijd is zinloos. Het volk en het land worden alleen maar op het spel gezet. De militaire situatie is hopeloos. Binnen twee dagen kunnen de Russen, aldus generaal Vőrős, de stafchef, voor Budapest staan", aldus later ook de conclusie van Horthy. [Horthy, 285].
De stafchef deelt verder mee dat zich aan het front een ramp aftekent. Ten oosten van de Tisza is alles verloren, weldra zal ook ten oosten van de Donau alles verloren zijn. De Sov­jets zijn niet tegen te houden. Spoorlijnen en stations zijn onbruikbaar, een luchtafweer bestaat alleen nog op papier. Verdere strijd is zinloos. [Gosztony, 50] en Vőrős heeft ook bevel gegeven om zich terug te trekken. [Juhász, 323].
De chef van de militaire operaties, kol. Nádas, legt ook een rapport voor waarin duidelijk staat dat de Duitsers de tank­slag bij Debre­cen niet zullen kunnen winnen, en dat de Russi­sche verster­kingen de Duitsers zullen dwingen om zich terug te trekken. [Blackbook, 335].
Vőrős heeft dan intussen om 10.10 uur ook een ultimatum van de Duitse stafchef Guderian gekregen waarin wordt gezegd dat héél Hongarije vanaf dat moment Duits "Opera­tionsgebiet" is, dat Hongarije dus slechts als een onderdeel van het Duitse front moet worden beschouwd, waar alleen het Duitse opperbe­vel­, het OKH, de bevelen uit­deelt. [Horthy, 285, Sütő, 188, Gosztony, 49, Juhász, 323]. Vőrős' orders van enkele dagen geleden zijn [dus ook] zonder enig resul­taat gebleven. De Duitsers hebben ook met de meest scherpe maatregelen tegen Hongarije gedreigd, als de bevelen aan de commandan­ten van het Hongaarse Eerste en Tweede Leger om op te houden met de gevechten, en zich van het front terug te trekken, niet onmiddellijk worden herroepen [Gosztony, 49/50].
Horthy is er [dus!] deste meer van overtuigd dat Hongarije om een bestand moet vragen. Hij denkt dat de oorlog ongetwijfeld weldra afgelopen zal zijn. Dan zijn er voor Hongarije als laatste bondgenoot van Hitler alleen maar nadelen te verwach­ten. Er moet dus snel een einde aan de gevechten komen: dán alleen kunnen land en volk nog worden gespaard voor de ver­nietiging. Hongarije heeft geen andere keuze meer als het nog reële hoop wil houden op acceptabele bestandsvoorwaarden! Er is geen derde weg……  
Hongarije wordt bovendien door de Duit­sers stelselmatig beroofd en uitgebuit. Het land heeft de oorlog verloren en moet de gevolgen op zich nemen, hoe zwaar die ook zullen zijn, aldus de Hongaarse regent, tevens opper­bevelheb­ber [Opperste krijgsheer: legfelsőbb hadúr], admiraal Horthy.
In de Kroonraad vindt verder vanaf ± 11 uur niet veel diskussie plaats, hoewel men emotioneel en fatalistisch is. Alles is immers wel bekend. Door Horthy wordt echter niet meegedeeld dat hij een ultimatum uit Moskou heeft ontvangen, en evenmin dat men in Moskou al hééft over­legd over een be­stand en dat al op 11 oktober een voorlo­pig akkoord is geslo­ten!..... [Juhász, 323]. Dat er twee minis­ters, de pro-Duitse Reményi-Schneller en Jurcsek ontbre­ken is ook niet van doorslaggevende betekenis. De premier heeft immers ook z'n ontslag gevraagd. Verdere ‘hopeloze’ gevechten betekenen, aldus Horthy, alleen een groot gevaar.
Intussen denkt de SS-afdeling van Otto Skorzeny met de "Ope­ra­tie Panzerfaust" te kunnen beginnen maar de konink­lijke Burcht van Buda, de Várhegy [Burchtberg] is in verband met de zitting van de kroonraad geheel omsingeld door loyale Hongaarse troepen en gebarrica­deerd. Het garnizoen van Budapest is versterkt en alle toegangswegen zijn dus versperd en de Duitsers die zich hier bevinden zijn praktisch geïsoleerd… Tegen de middag krijgt Skorzeny telefonisch bericht van de Duitse ambassade en de militaire attaché deelt hem mee dat de hele heuvel in staat van beleg is gebracht; hij vindt dat toch wel een ‘onvriendelijke daad’, maar kan desnoods nog wel een 2 à 3 uren wachten…. [Skorzeny, 202]. Op de zitting van de kroonraad, met z'n advi­seurs, hoort de regent van de ont­voering van z’n zoon Miklós jr., en Horthy wenst dan eerst, om 12.00 uur -in aanwezigheid van z'n premier Lakatos en z'n minister van defensie Hennyey- de Duitse gezant Veesen­mayer te spreken.

top

Er volgt een scherpe woordenwisseling. Horthy beklaagt zich nu over het kidnappen van z'n zoon, en beschuldigt de Gestapo van deze daad. Hij zegt ook dat de Duitsers geen enkele belofte hebben gehouden, maar het land hebben geplunderd, zich bemoeiden met binnenlandse aangelegenheden van Hongarije, verraderlijke daden pleegden en dat het Hongaar­se leger in een onmogelijke positie is gebracht, en dat Honga­rije is gedwongen om een bestand te vragen, maar Veesen­mayer protes­teert niet. Voor hém, voor de Duitsers, is Horthy immers geen factor van enige betekenis meer en de regent heeft geen gezag over z’n eigen leger meer.…….
Hij deelt de regent slechts mee dat er "een betreurenswaardig incident heeft plaatsgevonden": diens zoon zojuist is gearres­teerd "wegens provocaties", terwijl hij "op heter­daad is betrapt bij het plegen van ver­raad!" Horthy jr. is door Duitse politie gearresteerd terwijl hij onderhandelde met vijande­lijke agenten, aldus Veesenmayer, die vervolgens om ± 13.00 uur verdwijnt. Protesten van Horthy sr. helpen niet meer. [o.a. Derogy, 102]. Premier Lakatos deelt nu ook mee af te tre­den omdat hij vindt dat het parlement eerst akkoord moet gaan met het ver­zoek om een wapenstilstand. Dit ontslag van het kabinet wordt door Horthy nog niet aanvaard.
Horthy vindt echter dat zo'n besluit, de "onveranderlijke beslissing om een bestand te vragen", behoort tot zijn eigen voorrechten als opperbevelhebber. [Sütő, 188/189]. Vervolgens kan de langverwachte radiorede van onge­veer drie kwartier worden voorgelezen, op 15 oktober om 13.00 uur. Na de aankondiging van een omroeper die al zegt dat het voor iedereen duidelijk is dat het Duitse rijk de oorlog heeft verloren begint de Regent met z’n proklamatie.
De belangrijkste doelstelling van de Hongaarse buitenlandse politiek was een vreedzame revisie van "Trianon 1920", maar Duitsland heeft het land  tot de oorlog gedwon­gen en het van z’n vrijheid en onafhankelijkheid beroofd.. ...[Sakmyster, 375]. "Met verdriet ben ik gedwongen te verklaren dat het Duitse rijk van haar kant de loyaliteit van een bondgenoot tegenover ons land al een lange tijd geleden heeft verbroken. Duitsland heeft steeds nieuwe formaties Hongaarse troepen in gevecht gebracht buiten de grenzen van het land, tegen mijn wens in.
De Duitsers hebben hun beloften b.v. van maart 1944, niet gehouden, ze hebben de soevereiniteit van Hongarije geschon­den, ze hebben het Joodse vraagstuk aangepakt op een onmense­lijke manier, ze hebben vele politici gearresteerd, enz. [Montgo­me­ry, 237/2­38]. ”Alleen op bevel van de Duitsers [auf Geheiß der Deutschen] heeft Hongarije de Joden in het land vervolgd [Brand, 292] en met name het optre­den van de Duitse Gestapo en de SD in Honga­rije worden scherp gehekeld. Het is hiermee voor het eerst dat de Hongaren min of meer kunnen verne­men hoe het tot een Duitse bezetting in maart '44 kwam, wat Hitler toen aan Horthy be­loofde, en dat de Duitsers ver­schil­lende malen woordbreuk hebben gepleegd. Hongarije valt geen ver­bondsbreuk te verwij­ten, aldus de Hongaarse regent.
"Het is vandaag voor ieder nuchter denkend persoon wel duide­lijk dat het Duitse rijk de oorlog heeft verloren. Alle rege­ringen die zich voor het lot van hun landen ver­antwoordelijk voelen moeten hieruit de pertinente conclusie trekken. Daarom is het de plicht van een Hongaars staatsman om zich de woorden van Bismarck te herinneren: Geen enkel volk kan zichzelf op het altaar van de trouw aan een bondge­noot tot het einde toe opofferen. In het volle bewust­zijn van mijn histo­rische verantwoor­de­lijkheid heb ik, aldus Horthy, de plicht om iedere stap te nemen, die erop gericht is om verder onnodig bloedvergieten te voorkomen. Een natie die wil toela­ten dat de van de voorvade­ren geërfde bodem in een toneel van gevechtsakties van de achterhoede van een reeds verloren oorlog wordt veranderd, die buitenland­se belangen in een onderhorige geest verdedigt, zou het res­pekt van de open­bare mening van de hele wereld verlie­zen".....
Ik heb besloten om de eer van de Hongaarse natie te bescher­men, zelfs tegen onze voormalige bondgenoten in, nu deze [Duitse] bondgenoot, in plaats van de beloofde militaire steun te geven, de Hongaarse natie voorgoed wenst te beroven van haar grootste schat, haar vrijheid en onafhankelijkheid. Daarom heb ik de vertegenwoordigers van het Duitse rijk gezegd dat wij een voorlopige wapenstilstand met onze tegen­standers sluiten, en elke vijandelijkheid tegen hen beëindi­gen. In overeenstem­ming met hen en vertrouwend op hun gevoel voor rechtvaardig­heid, wens ik de voortgang van het toekomsti­ge leven van de natie en het realiseren van haar vreedzame doelstellingen te verzeke­ren. Ik heb de leiders van het natio­nale leger dien­overeenkom­stig instrukties gegeven, dus zullen de troepen, getrouw aan hun eed en in overeenstemming met mijn algemene order, die tegelijk wordt uitgegeven, de door mij benoemde commandanten gehoorzamen........ Ik nodig elke eerbare Hongaar uit om mij te volgen op de moeilijke weg om de Hongaarse natie te redden. Harde tijden komen over ons, wij moeten veel lijden, maar deze stap moest worden genomen”, aldus de regent. [Juhász, 324, Mont­gomery, 238, Goszto­ny, 51, Sakmyster, 370]. De proklamatie van Horthy wordt ’s middags ook nog tweemaal her­haald.
Opmerke­lijk is natuurlijk dat Horthy in zijn radioboodschap niets loslaat over het overleg in Mos­kou en dat hij b.v. zijn leger niet oproept om de strijd nu aan de kant van de Sovjets voort te zetten! Hij geeft alleen instrukties aan het Eerste en Tweede Leger. Men moet stoppen met de ge­vechten en contact opnemen met de Russen. [Juhász, 325]. Dat Horthy niets loslaat over de onderhandelingen in Moskou, en dus ook zijn leger niet oproept om al in dit stadium de zijde van de Sovjets te kiezen hangt uiteraard samen met het verloop van dit overleg in Moskou: de uitkomst ervan vindt men in elk geval in Budapest nog te onzeker!

Het standbeeld van Gömbos is opgeblazen! okt. 1944

top

Eerder zijn wel militaire voorbe­reidingen getroffen, b.v. ter verdediging van de koninklijke burcht van Buda tegen mogelijke aanvallen. Ook zijn troe­pen samengetrokken om althans in Buda­pest nog iets te redden. Van afdoende maatregelen van Horthy c.s. tegen de bezettende macht van de Duitsers kan echter -zo zal men uit al het voor­gaande begrijpen- allang geen sprake meer zijn [voor­zover daar in Honga­rije ooit sprake van heeft kúnnen zijn].
Van een oproep tot verzet tegen de Duitse bezetters, tot organisatie van de massa, of tot b.v. een staking is ook geen sprake. Burgers noch arbeiders, noch politie­ke par­tijen van de demokratische oppositie worden opgeroepen om zich te mobilise­ren. Maar ook de soldaten weten niet wat ze concreet moeten doen! Ook is het voor de bevolking niet duidelijk dát er -in Moskou- al een bestand is gesloten!! Daarover zweeg Horthy n.l.
Later hebben sommigen hem dat kwalijk genomen, maar admiraal Miklós Horthy is altijd een militair geble­ven, die derhalve -vanaf het begin van zijn eigen regime in 1919- vrijwel nooit een beroep heeft gedaan op "het volk". Wel wordt op 15 oktober 1944 door de regent nog een aantal poli­tieke gevangenen vrijgelaten, o.a. Endre Bajcsy-Zsi­linsz­ky, Ferenc Nagy, József Antall en een zoon van ds. Tildy. [Boldizsár, 25]. Bajcsy-Zsilinszky hervat hierna onmiddellijk het verzet, en hij wordt de centrale figuur ervan.
De radiouitzending van ’s middags is al snel bekend bij zo ongeveer iedereen en de redevoering wordt bij velen met gejuich ontvangen; alle verschrikkingen van de afgelopen dagen worden aan de Gestapo en de SS toegeschre-ven, maar de situatie zal nu gaan veranderen nu de oorlog voorbij is… Overal in de stad  vlogen de deuren open en de mensen stroomden de straat op om feest te vieren. [Sommige] Joden dachten dat ze nu werden gered en trokken de gele sterren van hun kleren en scheurden ze -vooruitlopend op hun bevrijding- aan stukken en gooiden ze op straat. Sommigen ontstaken vreugdevuren. Maar plotseling was de radio stil.
Het effect van de proklamatie is verder echter gering: in de straten roept men hier en daar ”Lang leve de regent” maar de reaktie van het publiek is in het algemeen ingetogen. Men vraagt zich natuurlijk af hoe de Duitsers zullen reageren en op lange termijn: hoe de sovjets zullen reageren! [Smith, 72, Sakmyster, 375].
Toch hebben de Duitsers na de rede van Horthy besloten om onmiddellijk tot maatregelen over te gaan: de Burchtberg is al omsingeld door SS-divisies en buiten de burcht van Buda om handhaven bijna overal de Hongaarse eenheden hun posities. De grote meerderheid der officieren heeft geweigerd om het bevel van hun opperbevel-hebber te volgen. Ze zijn bij hun mannen gebleven en zetten de strijd voort’. [Skorzeny, 203]. 
Intussen heeft de Duitse ambassadeur Rahn zich bij Horthy vervoegd, en hem, kwaad en vloekend, gevraagd hoe hij zich aan een Russische bezetting kan onderwerpen, waarmee hij toch het graf van zijn eigen regime graaft. Hij suggereert ook dat de Hongaarse troepen toch wel zullen weigeren om het front te openen voor de Sovjets maar Horthy stoort zich hier niet aan en vraagt of de Duit­sers hun troepen uit Hongarije, net als uit Finland, kunnen terug­trekken. Volgens Rahn is een definitief besluit hierover nog niet mogelijk, maar hij zal de zaak bekijken... [Juhász, 324]. Hitler moet immers beslissen, maar……. over het lot van Hongarije is, buiten Budapest en Horthy om, allang de beslis­sing gevallen. Het lange onderhoud van Horthy met Rahn, de Duitse gezant in Budapest, lijkt achteraf alleen bedoeld lijkt te zijn om tijd te rekken, en om Horthy onkundig te houden van militaire en politieke ontwik­kelingen. En de Duit­sers hebben, samen met de Pijlkruisers, intussen de gehele stad, behalve de konink­lijke burcht van Buda, stevig in handen.
Nog belang­rijker is echter dat de proklamatie van Horthy geen enkel effekt heeft omdat het radiostation al korte tijd erna door de Duitsers wordt bezet. De soldaten van de Honvéd hebben Horthy niet eens ge­hoord. Na de toespraak van Horthy volgt een stilte en daarna [Duitse] marsmuziek op de radio. [Juhász, 325]. Daarna kan een andere stem worden gehoord en ‘gelach veranderde in schrik’. De verboden Pijlkruisers hadden de macht overgenomen en binnen enkele uren hebben de nazi’s en de Pijlkruisers de strategische punten van de stad in handen…….. [Smith, 72]. De "algemene order" van Horthy wordt dan ook niet opgevolgd door de officieren van de generale staf, "ze weten niet pre­cies welke praktische stappen nu moeten volgen". [Juhász, 325].
Wél horen de Hongaarse soldaten om 17.00 uur een merkwaardig, vervalst bericht op het intussen bezette radio­station, dat n.l. de stafchef, generaal Vőrős, een [tegen-] bevel aan de fronttroe­pen zou hebben gegeven. Vőrős bevindt zich eerder op de mid­dag, om ongeveer 15.00 uur, op het ministerie van defensie en heeft hier met staf­officieren overlegd. Zij hebben, naar het schijnt, erop aan­gedrongen dat hij aan het leger nadere uitleg geeft over de te volgen ge­dragsre­gel, en wel zó dat deze toch eigenlijk in de kern afwijkt van hetgeen Horthy heeft bedoeld.
Vervolgens verklaart generaal Vőrős voor de radio, dat "de proklamatie van Horthy níet betekent dat men moet ophou­den met militaire handelingen tègen de Russen, of dat het Hongaar­se leger de wapens heeft neergelegd. Er is tot nu toe alleen sprake van onderhandelingen over een bestand, de uitkomst is nog zeer onzeker, dus moet iedere Hongaarse soldaat en elke eenheid doorgaan met verzet te bieden aan elke aanval, van welke kant die ook komt". [Juhász, 325, Goszto­ny, 52]. Vőrős ontkent later, na de oorlog, echter elke betrok­ken­heid bij deze affaire...... Ook deze boodschap van de stafchef wordt herhaald en het gevolg is dat de gevechten tegen het Rode Leger gewoon verder gaan! [Sakmyster, 376]. Dat geldt voor de meerderheid der officieren, die dus loyaal blijven aan de Duitse bondgenoten……   

top

Het is wel duidelijk dat de Duitse bezet­ters en/of pro-Duitse Hongaarse officieren hebben gepro­beerd om de Hon­gaarse solda­ten, via een officiële prokla­matie aan hun kant te krij­gen [te houden]. Het heet n.l. in de radioboodschap van Vőrős dat ieder­een op z'n post moet blijven en dat de strijd wordt voortge­zet tegen elke aanval, "van welke kant die ook komt". Dit laatste zinnetje van Vőrős wordt echter door onderge­schikten van de stafchef weggelaten! Zelfs deze tekst is dus vervalst doorgegeven, naar later duidelijk w­ordt.
Wanneer men laat op de middag van 15 oktober 1944 hoort en leest dat de Hongaarse soldaten "hun verzet niet moeten sta­ken", is duidelijk dat het verzet tegen de Sovjets moet worden voortgezet. Zó wordt dit ook door de troepen -vaak immers al jaren onder leiding van pro-Duitse officieren- ver­staan. De legerlei­ding verkeert door deze zaken in de opperste verwar­ring, men is radeloos, weet niet waar men aan toe is, en welke maat­regelen nu con­creet moeten worden geno­men. Op mili­tair gebied veran­dert er dus aan het front niets.
Van het idee om de Sovjets een snelle doorbraak, een stoot, in de rich­ting van Budapest te laten doen komt ook niets terecht. Het verzet in Budapest zelf kan ook niets uitrichten want de radiorede van Horthy en alle -zeer snelle- ontwikke­lin­gen hierna zijn voor het publiek zowel onverwacht als over­rompelend.
Het idee van verzet binnen het leger tegen een veel sterkere Duitse bondge­noot, waarmee men sinds het begin van de oorlog nauw is verbonden, komt bij veruit de meeste Honga­ren overi­gens niet op. De meeste bevel-hebbers wachten af, en kiezen daarmee voor hun Duitse bondgenoten, zoals b.v. de commandant van het Derde Hongaarse Leger, luite­nant-gene­raal József Heszlény­i, die -zoals velen- sterke sympathie voor Szálasi heeft. 
Op politiek terrein verandert er echter binnen enkele dagen in Budapest zeer veel. Premier Lakatos trad al af, hij heeft zich, zo heet het officieel, verzet tegen plannen om zonder het parlement te raadplegen, een wapenstilstand te vragen. Hij kan dus niet met het bestand instemmen. Maar Horthy zegt hem dat dat tot zijn competentie behoort, en dat hij als Opperbe­vel­hebber een onveranderlijke beslissing heeft genomen. Het ontslag wordt dan ook niet aanvaard, maar dat speelt allang geen rol meer.
Op de middag van de 15e oktober heeft Horthy eigenlijk nog niets van de mislukking van z’n poging om Hongarije uit de oorlog te halen gemerkt en op de bijeenkomst van de kroonraad om 2.30 uur vermeldt hij z’n onderhoud met Veesenmayer en z’n instrukties aan de legercommandanten en verklaart ook dat hij ”alle bruggen achter zich heeft verbrand”, hoewel hij het betreurt dat deze beslissing "bittere uren en veel lijden voor de leden der regering" kan betekenen, maar zelfs de ministers weten verder van niets en zijn alleen verbaasd over de proklamatie van Horthy. Premier Lakatos verklaart zelfs nog dat “Hongarije een stap in het duister zet”. [Sakmyster, 376/377].
Intussen is de burcht van Buda het enige object dat nog niet in Duitse handen is, maar door de comman­dant van de garde van 2 à 300 man, generaal Károly Lázár, is ver­sterkt en gebarrica­deerd. Mijnen zijn aangelegd om de burcht zo nodig te verde­digen. [Juhász, 325] en twee bataljons met 1.400 man zijn ook bij de verdediging van de burcht betrok­ken. In de rest van het land, en met name in Budapest, worden [zijn] echter alle strategische plaat­sen, stations, de radio, vlieg­velden, mili­taire barak­ken, openbare gebouwen, bruggen, com­mandopos­ten, enz. bezet door Duitsers en gewapende aanhangers van Szálasi. Emil Kovarcz, een voormalig officier van de Pijl­kruisers, is de leider van de gewapende arm van z'n par­tij. Allerlei gewa­pende groepen sluiten zich bij de nieuwe macht­hebbers, de Pijlkrui­sers, aan. Het verraad is dus wijd­ver­breid en Horthy, sinds bijna een kwart eeuw staatshoofd, is nu volle­dig machte­loos. De bevolking is bij dit alles passief geble­ven en verzet in legerkringen is de kop ingedrukt.
Szálasi heeft eerder op de dag, de 15e oktober, n.b. ook nog gepro­beerd om op een zgn. 'legale' manier door Horthy benoemd te wor­den, nadat hij door de Duit­sers naar Horthy is gestuurd. Een Duitse officier meldt Horthy, die al onder Duitse bewaking staat, dat "de minister-presi­dent, d.w.z. Szálasi, hem wil spreken". Szálasi begroet Horthy n.b. met de Hitlergroet, en verzoekt hem tot premier te benoe­men. Hij wil de formele instemming, een schrifte­lijke verkla­ring, van Horthy met een machtsoverna­me door hemzelf.
Horthy weigert, en stuurt hem weg: "Omdat ik gevangen ben, kan ik ook geen staatsfunkties uitoefenen, en overigens zou u wel de laatste zijn die ik tot minister-president zou benoe­men", aldus Horthy later in zijn memoires [Horthy, 292]. Hij voegt Szálasi nog toe: "Laat je maar door de Duitsers benoe­men!" Intussen heeft de Hongaarse radio [die door de Duitsers is bezet] dan al in een “oorlogscommando aan de gewapende natie” op bevel van Szálasi en gen. Vőrős bericht dat de troepen moeten doorvechten.
Op het Duitse gezantschap in Budapest hebben premier Lakatos en de minister van defensie Hennyey intussen om 18.00 uur ook overlegd met de Duitsers in verband met een toegezegde terug­trekking van Duitse troepen van de burcht van Buda. Lakatos wordt dan aangewezen als bemiddelaar om met de Duitsers tot een compromisoplossing te komen en hij zegt o.a. dat, wanneer Szilárd Ba­kay, de al eerder vervangen en gekidnapte commandant van de burcht, en Miklós Horthy jr. worden vrijgelaten, het Hongaar­se leger, de wapens níet zal  neerleggen [en dus samen met de Duitsers blijft vechten]. [Juhász, 326].

top

Ook dit urenlange overleg betekent slechts vertraging. De Duitsers zijn nu bovendien woedend over het feit dat de toe­gang tot de burcht van Buda o.a. door mijnen is versperd, en dreigen om een aanval op de burcht te doen. Alles lijkt nu verloren. Die indruk heeft Horthy zelf ook, aldus een opmer­king van hem, maar hij laat vroeg in de avond uiteindelijk via Ambrózy en Vattay weten niet tegen een compromis te zijn, als z’n familieleden en medewerkers maar vrijuit gaan. [Sakmyster, 377].
Alle overleg en het zinloze onderhandelen kan niet verhullen dat de Duitse machtheb­bers in Hongarije een dubbelspel spelen: hun doel blijft Horthy's toestemming voor een legale machts­over­name door Szálasi en de, eventueel gewelddadige, bezet­ting van het [voormalige] machts­cen­trum, de burcht van Buda.
Nog op 15 oktober 1944 legt Szálasi om 21.20 uur een verkla­ring voor de radio af waar­in hij nog eens op een laffe en venijnige manier afrekent met z'n voorgangers. Hij doet een oproep "om de verra­derlijke Horthy-kliek omver te werpen"... De vorige rege­ring was, aldus deze maniak, "een zelfzuchtige coalitie van belan­gen, een stel mensen dat een bestaan als parasieten leidde op het leven van de Hongaar­se natie".
Toen de natie, aldus Szálasi, de wapens opnam om de vrijheid te verdedigen, deed deze coalitie alles om de strijd te doen mislukken. De enige garantie voor ons leven en zelfbehoud is om alle krach­ten in de beslissende strijd te werpen. [Montgo­mery, 198/199]. De strijd zal dus aan Duitse kant tot het bittere einde worden voortgezet. Op de avond van de 15e oktober rest dan ook alleen nog de vraag wat er met de persoon van Horthy zal gebeuren en of de Duitsers toch nog de burcht zullen aanvallen.
’s Avonds om 21.00 uur komen Lakatos en Hennyey terug naar de burcht en pas dán horen ze voor het eerst -in het gesprek met Ambrózy, Vattay en Horthy- over het bestand dat al met de sovjets ís gesloten. De premier protesteert dan ook tegen de manier waarop de wapenstilstand is gesloten zonder goedkeuring van het kabinet en hij is ervan overtuigd dat z’n kabinet zo’n bestand ook nooit zou goedkeuren. Horthy is dan echter zó verward dat hij geen poging meer doet om zich te verdedigen over z’n stap; hij lijkt alleen toe te geven dat de voorwaarden onaanvaardbaar waren. [Sakmyster, 377].    
Veel later op die avond probeert men Horthy nog tot een nieuw aanbod aan de Duitsers te bewegen, maar veel belangrijker is dat kol. Vattay ziet dat het leven van Horthy, b.v. bij een gewapende aanval op de burcht, in gevaar kan komen en dat hij als loyaal man een diplomatieke oplossing moet vinden en premier Lakatos zal hierover [urenlang!] met de Duitsers onderhandelen. Intussen hebben SS-ers in de vroege ochtend van 16 oktober de burcht omsingeld en zijn om 6.00 uur bezig met de laatste voorbereidingen voor de Operation Panzerfaust. De commandant van de burcht, kol. Lázár, heeft zich dan intussen gerealiseerd dat een aanval dreigt en hij wekt de regent, en raadt hem dringend aan om z’n vrouw Magda, schoondochter [Ilona Horthy, geb. Edelsheim-Gyulai] en z’n 4-jarige kleinzoon István voor hun veiligheid naar de pauselijke nuntiatuur, die zich ook op de burcht bevindt, te sturen! Dat gebeurt ook vroeg in de ochtend.
Horthy lijkt nog van alles te hebben geprobeerd om te redden wat er te redden viel. Hij heeft b.v. nog bevel gegeven [onwetend van de onderhandelingen van Lakatos] om de Duitsers bij een aanval op de burcht verzet te bieden, en hij heeft ook nog een telegram naar Moskou laten versturen met een verzoek om hulp van een eenheid van de lucht­macht.... [Juhász, 327/328]. Hiervan komt uiteraard niets terecht. In Moskou weet men weliswaar niet alles, maar zóveel is intussen wèl duidelijk dat in Budapest een coup is gepleegd met Duitse steun, die Szálasi aan de macht brengt, en die Horthy definitief uitschakelt. Het Hongaarse leger, zo merkt men aan het front, loopt als geheel ook níet over naar de geallieerden, naar de Sovjets!
Kol. Lázár komt op het laatste moment nog naar Horthy, die afwacht, toe en zegt dat Lakatos heeft geregeld dat een militair conflict [een gevecht om de burcht!] in elk geval wordt vermeden. [Sakmyster, 378].
Enkele minuten later komen Lakatos en Veesenmayer met een Duitse militaire auto naar de hoofdingang van de burcht en Lakatos meldt dat er een akkoord is bereikt met de Duitsers. Hij en Vattay vragen Horthy dan om geen verzet te bieden en [de altijd schijnheilige] Veesenmayer voegt hier nog aan toe: ”Het is mijn onprettige taak om voor uw veiligheid zorg te dragen, omdat de aanval over 12 minuten zal beginnen”.
Omdat Horthy geen andere mogelijkheid meer ziet zegt hij tegen de commandant van de burcht, Lázár: ”Ik wil geen bloedvergieten. Er moet geen verzet zijn. Houd op met alle verzet!” Veesenmayer stelt vervolgens [om zes uur!] voor om de regent naar het nabije Hatvany-paleis te brengen “zodat hem de treurige aanblik van de bezetting van de Burcht bespaaard blijft”. Horthy gaat gedwee mee en het hele gebeuren gaat zo formeel en beleefd dat de Hongaarse officieren die het van een afstand gadeslaan zich niet realiseerden dat ze getuigen waren van de arrestatie van de regent en zijn medewerkers. [Sakmyster, 379].
Tegen de afgetreden premier Lakatos ver­klaart Hitlers satraap in Hongarije, Veesenmayer ook nog: "Hitler biedt Horthy een behandeling aan die in overeenstemming is met zijn rang, áls hij aftreedt, Szálasi tot premier benoemt en een openbare verklaring af­geeft, waarin hij zegt dat men zijn naam bij de proklamatie van 15 oktober heeft misbruikt. Dat weigert Lakatos echter. De cynische stadhouder van Hitler voegt er tegen­over Horthy nog minachtend aan toe: "Hier staat Uwe excel­lentie onder bescher­ming van de Führer". Maar Horthy werpt hem tegen: "Dáár heb ik niet om gevraagd! Ik heb geen buitenlandse bescherming in mijn eigen land nodig!" [Horthy, 289, Gosztony, 54]. Terwijl in de vroege ochtend van de 16e oktober de koninklij­ke burcht wordt aangevallen door een compagnie para's, val­scherm­jagers, en tanks van de SS, is Horthy dus -zo wordt gemeld- al “onder bescherming van de generaal der Waffen-SS” Pfeffer-Wildenbruch gebracht” en uit zijn paleis wegge­voerd. ….

top

Op 16 oktober vóór 06.00 uur vond de aanval van SS-vrijwilligers, de zgn. Maria There­sia caval­leriedivisie, onder leiding van SS-Obersturmbannführer Otto Skorzeny, en van SS-Obergruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski op de burcht, geheel volgens plan, plaats en vanaf alle kanten, vooral vanaf de Bécsi ka­pu, de Weense Poort [Wiener Tor], in het noorden is de ko­nink­lijke burcht van Buda aangevallen. In een half uur is deze hele operatie “Bazooka” voltooid, er is nauwe­lijks verzet gele­verd. Het gaat de Duitsers bij hun aanval op de Burcht vooral om het Hongaarse Ministerie van Binnenlandse Zaken en dat van Defensie.
Aan Duitse kant zijn er bij de korte schermutselingen 4 doden en 12 gewon­den geval­len, aan Hongaarse kant 3 doden en 15 gewon­den, m.n. aan de zuide­lijke kant van de burcht in de tuinen. [Skorzeny, Missions Secrètes, 212]. Weliswaar heeft Horthy op het laatste moment nog bevel gegeven [zie hierboven] om geen verzet ­te bieden maar dit bevel heeft de lijfwacht te laat bereikt. [Gosztony, 53/54]. De onvoldoende bewapende lijfwacht van de regent op de ko­nink­lijke burcht, bestaande uit enkele honderden soldaten, heeft de Duitse troepen niet kunnen tegenhou­den. De lijfwacht wordt ontwapend, en de burcht is daarmee in Duitse handen….. Voor Skorzeny is het duidelijk: “dankzij ons is een werkelijke catastrofe voor ons leger in Hongarije op het laatste moment vermeden… de operatie is bijzonder goed geslaagd en de opdracht van de Führer is uitgevoerd….”.  De rest is voor Skorzeny overbodige nonsens, hoewel hij tenslotte nog wel weet te zeggen dat hij ”het vertrek voor deze grijsaard [Horthy] die zoveel jaren het lot van Hongarije heeft bepaald wel triest” vindt…. [Skorzeny, Missions Secrètes, 215].
De gevechten hebben echter weinig betekenis. Zéér weinigen hebben immers de regent van Hongarije tot het einde toe hun trouw betoond. Alleen een deel van de lijfwacht heeft enig verzet geboden maar de commandant ervan, András Kállay, de zoon van de vroegere premier, wordt gearresteerd en naar Dachau weggevoerd.
Ook de commandant van het garnizoen van de hoofdstad en enkele Horthy-getrouwe officieren, zoals gen. Béla Aggteleki, de commandant van het eerste legercorps, en gen. Lajos Dálnoki Veress van het Tweede Leger, evenals pre­mier Lakatos, worden gearres­teerd. [Nagy Talavera, 227]. Toch lijkt het erop dat Horthy het aantal Duitsers in Budapest en het aantal tanks hier erg heeft over­schat. Er waren in de hoofdstad slechts 40 en niet 600 Duitse tanks, en het aantal Duitse soldaten bedroeg 25.0­00, d.i. minder dan het aantal Hongaarse soldaten, zo zegt men later. De hele stad is echter al in handen van de Duitsers, en zij delen op de avond van de 15e oktober ook alom wapens uit aan Pijlkruiser-commando's. In de straten van Budapest worden ook honderden pamfletten door Pijlkruisers aan de bevolking uitgedeeld, waaruit moet blijken dat Horthy de macht ’gewoon’, op ’n legale manier, heeft over­gedragen aan Szálasi.
De plannen van Horthy zijn hiermee dus volledig doorkruist door de Duitse bezetters en hun Hongaarse handlangers. Van een wapenstilstand komt niets terecht, integendeel: Hongarije, en met name de hoofdstad Budapest zal steeds meer strijdtoneel worden tussen de verliezende Duitsers en de steeds verder opruk­kende Russen. Veruit de meeste Hongaarse officieren passen zich al snel aan en blijven trouw aan de nieuwe regering. Ze zijn allang veel meer beducht voor de naderende communistische Russische legers dan voor de Duitse troepen. Toch slagen de stafchef van de Honvéd, gen. János Vőrős en de commandant van het Eerste Leger kol.-gen. Béla Dálnoki Miklós [1890-1948] erin naar de Sovjets over te lopen! Met gen. Miklós mee lopen 20.000 man van de Honvéd over naar de Sovjets. [Juhász, 325] en dichtbij Szeged loopt generaal Vőrős na enkele dagen van aarzeling over. Van desertie op grote schaal is echter geen sprake. Szál­asi-gezinde officieren houden de soldaten tegen en de grote meerder­heid der Hongaarse officieren blijft gewoon trouw aan de contrarevolutionaire geest van hun opvoeding en opleiding. Ook lijkt het er volgens Skorzeny veel op dat talloze soldaten en commandanten uiterst verbaasd zijn geweest over de draai die Horthy maakte, en al snel is de bijna vriendschappelijke en hartelijke sfeer tussen Hongaren en Duitsers hersteld. [Skorzeny, Missions Secrètes, 206].
Men ziet in Sovjet-Rusland blijkbaar toch nog steeds een veel grotere bedreiging voor zichzelf en voor het vaderland dan in nazi-Duitsland. De greep van de Duitsers op Hongarije is sinds medio maart 1944 dan ook zeer groot. ­Anders dan Bulgarije en Roemenië wordt Hongarije door de nazi-Duitsers als essentieel voor de veiligheid van het Rijk beschouwd: Het wordt dus níet ont­ruimd, maar juist als fort versterkt, en zeer zwaar, tot het bittere einde verdedigd. [Montgomery, 198]. Het is echter ook een feit van groot belang dat het Hongaarse leger, de Koninklijke Honvéd, niet meer te vertrouwen is. Horthy werd als opperbevelhebber tenslotte, toen het erop aan­kwam, slechts door zeer weinigen gevolgd en gehoorzaamd. Dat is voor een groot deel echter een gevolg van het valse en slimme spel dat de nog almachtige Duitsers in Budapest ook nu weer  spelen.
Na een verblijf van enige uren in het paleis Hatvany, waar de nu moedeloze Horthy laat merken dat hij vooral bezorgd is voor het leven van z’n gevangen genomen zoon [’die móet terugkomen’] en de hereniging met de andere familieleden, en dat hij zijn persoonlijke bezittingen uit het paleis moet kunnen meenemen, [Blackbook, 340] vraagt hij aan Lakatos of die wil onderhandelen over zijn afstand op deze basis en stemt erin toe zijn proklamatie van 15 oktober ”van nul en geen waarde” te verklaren.

Ook geallieerde vliegtuigen richten in Budapest wel schade aan

top

De aftredende premier Lakatos zal nu een [voorzichtige] verklaring opstellen die Horthy zal teke­nen, maar dat werk wordt hem bespaard door de ’nette diplomaat’ de Duitse gezant Rahn en de Hongaarse fascist Rajniss. Horthy moet een papier ondertekenen waarin staat dat hij z'n verklaring van de vorige dag her­roept. "Ik verklaar hierbij mijn proklamatie aan de Hongaarse natie van 15 oktober van nul en geen waarde, en herhaal het bevel aan de troepen, gegeven door de chef van de Hongaarse generale staf, dat de strijd met toewijding moet worden voortgezet. De ernstige militaire situatie vraagt erom dat het Hongaarse leger haar land verdedigt op een manier die waardig is aan haar schitterende reputatie. Moge God ons leger en Hongarije leiden op de weg naar een betere toekomst. Gedateerd 16 okto­ber 1944".
Intussen is Hitlers gevol­machtigde in Honga­rije, Veesen­mayer, ook in het g­eweer gekomen. Hij dringt er, samen met enkele Honga­ren, bij de regent sterk op aan om formeel de macht over te dragen. Lakatos moet Horthy een ver­kla­ring voorleggen waarin staat dat Horthy 1e. afstand doet als regent, 2e. Szálasi tot premier be­noemt en 3e. de verklaring van 15 oktober annuleert. Lakatos legde echter aan Horthy alleen het derde punt van deze 'verkla­ring' voor. "De Führer van het Groot-Duitse Rijk heeft U ook asiel aange­boden", zo zegt men, maar Horthy weigert dat te aanvaar­den. ’Maar Horthy’, zo zegt men ook, ’moet toch aan de veiligheid van z'n familieleden denken, en in het bijzonder aan die van z’n zoon’: "Het is in Uw eigen belang", zo dringt men steeds sterker aan.
Horthy wil echter niet zover gaan dat hij Szálasi benoemt tot premier en wanneer de leider der Pijlkruisers in de middag voor hem staat in het geloof dat de Regent al heeft ingestemd met de benoeming van hem tot formateur van een nieuw kabinet, stuurt hij hem [Szálasi] onmiddellijk weg en verklaart dat Szálasi wel de laatste in Hongarije is die hij tot premier zou aanwijzen! Horthy’s reaktie is dezelfde als ’s’avonds om 7 uur als Szálasi zich opnieuw laat zien. Toch heeft Lakatos ontdekt dat de Duitsers zelfs nu nog, terwijl het nazi-regime ten einde loopt, de voorkeur eraan geven om een façade van een constitutionele procedure te bewaren.
Dus herhalen ze dat de veiligheid van Horthy en zijn familie alleen gegarandeerd kan worden [m.a.w. onder de zware bedreiging van de dood van z'n gevangen genomen zoon Miklós jr.] als hij zijn proklama­tie van de vorige dag herroept, als hij Szálasi tot premier benoemt en zelf aftreedt!
Als de Regent niet bijdraait zal Duitsland “de meest brutale methoden” gebruiken en dan is het leven van de zoon van de regent in gevaar! Lakatos probeert dus nog eens Horthy te overtuigen dat het niet oneervol is om aan de Duitse eisen toe te geven, omdat “het land en de wereld zich er wel bewust van zijn dat hij heeft gehandeld onder Duitse druk”.
Als Horthy tekent, aldus Veesenmayer, zullen de Duitsers z'n zoon vrijlaten en vader en zoon weer met elkaar in contact brengen.... [Juhász, 328/329]. Toch aarzelt hij eerst nog, waarna de cynische baas van Hitler in Hongarij­e, Veesenmayer, hem een stuk papier onder de neus duwt, en dreigt: "Tekenen! Want dwarsliggen zal Miklós Horthy jr. het leven kosten!" [Nagy Talavera, 228/229]. Dan geeft Veesenmayer z'n erewoord: Horthy kan met z'n fami­lie in exiel gaan, en er wordt hem toegezegd dat hij z'n zoon weer levend zal terug­zien... Hierna tekent Horthy, huilend en overstuur..... Hij kan onmogelijk anders, verzet is zinloos. Later verklaart hij dat zijn radioboodschap aan de wereld z'n protest wel duidelijk zal maken. "Für meine Person sollte aber niemand sterben", aldus Horthy, die dus ook geen verdere bevelen tot verzet meer uitgeeft. [Horthy, 289].
Op de avond van de 16e oktober belt Veesenmayer om 18.00 uur Horthy, die weer in de burcht is, en zijn spullen inpakt, met het bevel om een verklaring te tekenen, waarin hij afstand doet, en waarin Szálasi wordt benoemd tot premier, omdat "er een nieuwe leiding nodig is". Nog dezelf­de avond wordt deze verklaring voor de radio bekendgemaakt: "Ik maak deze mijn beslissing bekend, in het belang van de suksesvolle voortzetting van de oorlog en van de binnenlandse eenheid en samenhang van de natie, leg ik mijn funktie als Regent neer, een herroep alle legale rechten die voortvloeien uit mijn macht als regent. Tegelijkertijd vertrouw ik Ferenc Szálasi de vorming van een kabinet van nationale concentratie toe. Was getekend, Hort­hy". [Juhász, 329].
De Duitsers staan echter niet toe dat Pijlkruisers, met grof geweld, het koninklijk paleis op de burcht van Buda binnenko­men. De meubels en de hele inboedel is voor henzelf. [Black­book, 340].
Overigens staat ook de Duitse gevolmachtigde satraap in Hongarije, dr. EdmundVeesenmayer, onder zware druk van Berlijn want hij kan op 15 oktober aan de gezant in Budapest, Rahn, die eigenlijk een zeer lage dunk heeft van de botte Duitse [nazi-]methoden, een telegram tonen waarin in duidelijke taal staat dat bij een debakel zoals in Boekarest zij beiden letterlijk voor de bijl zullen gaan… Bovendien belde een hysterische Ribbentrop [die ook doodsbang was voor een herhaling van Boekarest!] ook voortdurend op naar Budapest en riep steeds uit dat alles tóch nog dreigde mis te gaan. [Pierik, 65]
De afgetreden, en de voor de Duitse bezetters niet gewillige Hongaarse premier, generaal Lakatos, wordt ook gedwongen een verklaring te tekenen waarin hij afstand zegt te doen, en hij wordt vervolgens -nadat zijn residentie én zijn eigen woning door een woeste horde Pijlkruisers samen met Duitsers zijn geplunderd- ook weggevoerd en vanaf 31 oktober in de beruchte gevangenis te Sopronkőhida vastgezet. [Blackbook, 341].
Veel later verklaart Horthy alsnog dat hij het dokument dat hem op 16 oktober 1944 door de Duitsers was voorgelegd als een vodje papier beschouwt, [Sakmyster, 379/380] en in zijn memoires vermeldt Horthy later: "Ik kon niets verbe­te­ren en alleen misschien het leven van mijn enige kind nog redden.

top

Tegenover Veesenmayer zei hij nog: "Ik zie dat u voor uw staatsgreep de schijn van legaliteit zoekt. Kunt u mij uw erewoord geven dat mijn zoon wordt vrijgelaten en zich bij ons kan voegen, als ik onderteken?" Veesenmayer stemt hierin toe waarop Horthy zegt: Ik treed niet af en nog minder benoem ik Szálasi tot minister-president, maar ik teken alleen om 't leven van mijn kind te redden. Een tussen machinepisto­len afgedwongen handtekening kon geen grondwettelijke waarde hebben".... Later verklaart hij: "Hoe men het ook be­kijkt, mijn abdicatieverkla­ring met de handtekening van een gevangene was ongeldig". [Horthy, 294]. Op 17 oktober 1944 wordt de 76-jarige regent Horthy, samen met zijn vrouw en schoondochter, z'n kleinzoon en een broer, zwaarbewaakt door patrouilles van de Gestapo met politiehon­den, per trein vanaf het Nyugati p.u. [westelijk station] naar het Beierse slot Hirschberg in Weilheim over­gebracht, "onder bescher­ming van de Führer", maar in feite in gevangen­schap. [Horthy, 295/296]. Zijn zoon Miklós is na z’n arrestatie onmiddellijk naar een vliegveld in Budapest weggevoerd en overgevlogen naar Mauthau­sen en later naar Dachau gede­porteerd, maar… hij blijft in leven!
Deze coup betekent het definitieve en tragische einde van het bijna 25-jarige regentschap van admiraal Miklós Horthy. De diskussie over de gebeurtenissen van 15 en 16 oktober 1944 duurt echter nog zeer lang voort. Vijanden van Horthy beweren natuurlijk dat hij een speelbal van de Duitsers is geweest [Juhász, 325], dat hij al jaren veel te naïef, te goedgelovig, te eerlijk, is geweest tegenover de Duit­sers. De staatsgreep van de 15e oktober zou hij zelfs moedwillig hebben doen mislukken door slechte voorberei­ding, door stuntelig optreden, enz. en een fiasco zat er al bij voorbaat aan te komen. Waarom liet Horthy zich vrijwel tot het einde toe vooral leiden door loyaliteits­gevoelens ten opzichte van de Duitsers?
Een goede reden hiervoor is wellicht in Horthy's levens­loop gele­gen. Hij was een marine-officier van de oude Oostenrijks-Hongaarse monarchie, voor wie de persoonlijke eed van trouw heilig was. Hij stond qua karakter ook volkomen vreemd tegenover de rauwe, barbaarse, ideologie van de nazi's; de hysterie en het fana­tis­me van een militaris­ti­sche grootmacht waren hem -zoals zovelen in zijn tijd en van zijn generatie- vreemd. Bovendien was hij tegenover het communisme en dus tegenover Sovjet-Rusland uitermate gereserveerd ofwel: principieel zéér vijandig. Hij en zeer velen met hem zagen hierin immers een buitengewoon groot gevaar en zijn regime staat vanaf het begin in 1919 al bekend als zeer anticommunistisch: "contrarevolutionair". Hongarije was dan ook -behalve Rusland- het énige land op de wereld dat ervaringen had met een communistisch schrikbewind!…..
Hongarije staat uiteraard als klein land tussen de beide grote mogendheden, nazi-Duitsland en de communistische Sovjet-Unie, ook machteloos en dat blijkt juist in de militaire confrontatie tussen deze twee landen! Na oktober ’44 wordt het land zelfs nog een der belangrijkste slagvelden van de meest verwoestende oorlogen in de Europese geschiedenis. [Sakmyster, 380].
Wellicht wilde of kon Horthy ook niet beseffen dat de Duitsers van alles wat zich in Hongarije afspeelde goed op de hoogte waren en met een geweldige overmacht stonden. Hongarije is trouwens, zo blijkt in deze jaren, slechts één van de vele Europe­se landen die tegenover nazi-Duitsland volkomen machte­loos staan wanneer het erop aankomt. De 15e oktober 1944 is hierbij slec­hts een schakel in een lange keten van gebeurte­nissen, een lang proces van appea­se­ment met nazi-Duitsland. Wel heeft Hongarije, vooral dankzij het optreden van deze re­gent, admiraal Miklós Horthy van Nagy­bánya, toch nog enkele jaren, zelfs tot 19 maart 1944, min of meer 'uitstel van executie' kunnen verkrijgen.... De ex-regent wordt met zijn familie en enkele getrouwen in oktober ’44 dus naar het kasteel Hirschberg bij Weilheim in Opper-Beieren weggevoerd en hij moet [aldus Skorzeny] worden beschouwd als ”gast van de Führer die hem zijn speciale trein ter beschikking stelt!” [Skorzeny, Missions Secrètes, 214].
Bij veel Joden, die in Budapest eigenlijk nog steeds zitten opgesloten in barre omstandigheden en in grote angst, komt na 15 oktober “het verdorven gevoel dat men ons kon aanvallen als men daar zin in had”.
”Vele malen werden we uit onze appartementen gehaald, uren hebben we op de binnnenplein gestaan, terwijl die boeven onze spullen doorzochten en alles meenamen wat ze wilden hebben. Wij konden niets zeggen en niets doen. Ook waren er christelijke vrienden die geschokt waren door de manier waarop andere Hongaren ons behandelden, maar zij waren evenmin als wij in staat om daar openlijk iets aan te doen. Als ze hadden geprobeerd ons te helpen en daarop waren betrapt, zouden ze hetzelfde lot tegemoet zijn gegaan als de Joden die ze probeerden te beschermen. Er waren ook geruchten over Joden die werden afgevoerd en we zagen hen dagelijks met treinen vertrekken. Sommigen zeiden dat ze naar Duitsland werden gestuurd om in fabrieken te werken, maar waarom namen ze dan vrouwen en kinderen mee? Niemand wist het en iedereen was bang voor wat het antwoord op die vraag zou kunnen betekenen… Elke dag werden er nu mensen uit hun ‘sterrenhuizen’ gehaald en meegenomen”, aldus de dan 15-jarige Betty Markowitz. [Schimmel, 117].  
”Budapest verandert nu zeer snel en vormt een grimmig decor. De Duitse veiligheidsdienst krijgt ook de Hongaarse radio in handen en prompt proklameren de Pijlkruisers ongeremd hun groot-Hongarije en hun extreme antisemitische gedachten. Honderden joden worden in de nacht van 15 op 16 oktober dan ook door tienerbenden van de Nyilasok [de Pijlkruisers] om het leven gebracht!
Een aantal Joodse bouwbrigades had in een kort moment van euforie [na de proklamatie van Horthy] de band met gele ster afgegooid en de schoppen en pikhouwelen laten vallen. En dat is voor de Nyilasok een extra motivatie om de lang opgekropte haat nu bot te vieren. Honderden Joden worden zelfs vanaf de Kettingbrug en de Margarethabrug de Donau ingeworpen en beschoten. Ook op andere plaatsen vinden pogroms plaats, met name bij de Népszínház straat en het Teleki plein”.  [naar: Pierik, 66-68].

okt. 1944. Szálasi heeft de macht gegrepen

top