15. Hongarije tijdens de Opstand van 23 oktober tot 4 november 1956

15.  Hongarije tijdens de Opstand van 23 oktober tot 4 november 1956.

”A világtörténelemben páratlan ez a szabadságharc” [Deze vrijheidsoorlog is uniek in de wereldgeschiedenis], aldus kardinaal József Mindszenty op 1 november 1956 voor de radio.
Een inleiding.

Na zovele hoofdstukken en zovele bladzijden toch, voor de tweede keer, een inleiding. Over deze zeer korte periode, van nog geen twee weken namelijk, is vanaf het allereerste moment tot heden wel bijzonder veel gepubliceerd! Het lijkt daarom zelfs overbodig om nóg eens, als de zóveelste historicus, te proberen iets toe te voegen aan de lange reeks van zeer goed gedokumenteerde en uitvoerige werken over de Hongaarse Opstand, die tegenwoordig officieel heet: ‘de Hongaarse Revolutie en Vrijheidsoorlog’. Het dappere verhaal van de vele helden en het bittere lot van de vele slachtoffers is immers allang bekend en thans zijn ook de nodige archieven in Budapest en in Moskou geopend, voor een groot deel althans. Iets wèrkelijk toevoegen aan de lange reeks boeken en artikelen, aan de zeer overvloedige internetinformatie [!] over de Hongaarse Opstand lijkt daarom, ná nog eens een grootse herdenking met de enorme informatie in boeken en tijdschriften, etc. etc. in 2006, vrijwel onmogelijk. Wikipedia geeft zelfs, behalve in het Hongaars, ook in veertig [!] andere talen uitvoerige informatie over de 1956-os forradalom, de revolutie van ’56, en daarbij kan men dan uiteraard nog extra en uitvoerige informatie krijgen over alle belangrijke personen die hierbij een rol speelden, Sovjetrussische, Hongaarse, Joegoslavische, Amerikaanse, etc. Toch zit er -ook voor mij- weinig anders op dan het verhaal nog eens te vertellen hoewel er niet echt iets nieuws wordt vermeld.
In het voorgaande hoofdstuk is overigens al uitvoerig ingegaan op de buitengewoon belangrijke rol die de antistalinistische, kritische intellektuelen vooral vanaf 1953 en 1955 hebben gespeeld bij de grondige voorbereiding van het verzet tegen de diktatuur en tegen de sovjetbezetting.
Na ± 1989/90 komen uiteraard ook in Hongarije zelf vrijwel of geheel onbekende bronnen aan de orde en voor het eerst komen dan ook nog eens foto’s [maar ook andere dingen van waarde, zoals emblemen, souvenirs, kranten, artikelen] van tot dan onbekende mensen, ooggetuigen en belangstellenden, voorbijgangers enz. aan het licht. Ook hier verschijnt dan een stortvloed van boeken en artikelen over ‘de meest belangrijke gebeurtenis van de Twintigste Eeuw in Hongarije’ en zowel uitstekende westerse correspondenten/ooggetuigen en fotografen, en vooral Hongaarse ooggetuigen en fotografen, schrijvers, emigranten en vluchtelingen, geïnteresseerde buiten-landers enz. hebben dan intussen allang de tijd gehad om over deze zeer bijzondere gebeurtenis te publiceren, hetgeen overigens al onmiddellijk in de oktoberdagen van 1956 is begonnen!
De gebeurtenissen van toen trokken overigens de volle aandacht van de hele wereld. Honderden foto’s werden b.v. door buitenlandse correspondenten, die ter plekke aanwezig waren bij de vaak tragische, verschrikkelijke, dramatische en emotionele gebeurtenissen van wereldhistorische betekenis, geleverd!  

Op 23 okt. begint de opstand met demonstraties

Alleen al het Rapport van de Speciale Commissie van de Verenigde Naties inzake de Hongaarse kwestie, in Nederland uitgegeven door de Stichting Vrede en Vrijheid in oktober 1957 en gebaseerd op o.a. vele vraaggesprekken met Hongaarse vluchtelingen, en de maandelijkse afleveringen van het speciale tijdschrift ”Hinter dem Eisernen Vorhang”, de Duitse vertaling van “News from Behind the Iron Curtain” [de tweede jaargang, en dan speciaal het nummer van december 1956], dat zich vooral baseert op Hongaarse kranten en op vrijwel alle radio-uitzendingen van die weken, geven al een goed beeld van de gang van zaken in dit land in oktober en november 1956. Enfin, over deze ‘paar dagen’ is een enorme hoeveelheid publikaties, vele meters dik, verschenen, véél meer dan wellicht elke andere periode der Hongaarse geschiedenis. Van de vele Hongaarstalige publikaties kan men  vanaf 4 november 1956 alleen verwachten dat ze totaal, fysiek en mentaal gedwongen, overgaan op de nieuwe, harde en cynische koers van Kádár, de sovjetvazal, die nauwelijks en korte tijd later geheel geen kritiek duldde op de communistische visie op ‘de gebeurtenissen van oktober en november 1956’…..
Van veel meer waarde zijn dan ook de publikaties, tijdschriften, boeken en artikelen met vaak aangrijpende foto’s, die in de Vrije Wereld in het Frans, Duits en Engels en ook in het Nederlands zijn verschenen. Ook bekende Hongaarse intellektuelen die de koers en ideeën van Imre Nagy volledig steunden, en die na 1956 zijn gevlucht, hebben veel van hoog niveau gepubliceerd. Vooral Ferenc [François] Fejtő, Miklós Molnár en Pál [Paul] Lendvai deden dat in het westen al veel eerder, maar onder zeer vele anderen zijn vandaag de dag in Hongarije de historici János M. Rainer, György Litván en László Eörsi ook bekend.
Toch zijn nog sommige aspekten van deze dagen altijd, tot nu toe, duister gebleven, temeer omdat de zaken in een razendsnel tempo, temidden van chaotische omstandigheden en totaal onverwachte maar zeer belangrijke zaken waarover toch íemand een beslissing [vaak ad hoc] moest nemen, plaatsvonden. Zeer velen, in de eerste plaats in Hongarije zelf, waren totaal verrast, overrompeld door de gebeurtenissen, en de totale verwarring, óók bij de toen regerende Hongaarse [communistische] Werkerspartij, was bijzonder groot. Commando’s, bevelen, besluiten en regels werden spontaan in de wind geslagen, genegeerd, overtreden of al snel door de gebeurtenissen ingehaald, en eigenlijk binnen enkele uren was zelfs de hele tot dan toe bestaande orde in dit land al in elkaar gestort!……….. 
Vanaf het allereerste begin op 23 oktober 1956 is blijkbaar al door mensen, betrokkenen, aangevoeld dat het om zéér uitzonderlijke gebeurtenissen handelde, want foto’s van de eerste massale, vrije en spontane [!] demonstraties met de b.v. vele blijde gezichten en juichende, opgetogen jongelui, spraken toen al boekdelen. Een heel volk kwam voor het eerst in verzet tegen een ongeloofwaardig communistisch regime en slaagde er bovendien ook nog in om dit regime in een paar dagen, eigenlijk binnen één dag, volledig ten val te brengen. Iets wat totaal onmogelijk leek bleek in Budapest, in Hongarije, werkelijkheid te worden: een volk in spontaan verzet en eigenlijk zonder èchte leider of organisatie brengt een tiranniek regime, dat destijds in het zadel is geholpen en nog altijd wordt gehouden door een buitengewoon machtige mogendheid, ten val en er wordt niet eens onmiddellijk ingegrepen!………
Langzamerhand is m.n. in het buitenland ook veel meer bekend geworden wat zich elders in Hongarije, buiten de hoofdstad om, heeft afgespeeld, b.v. in de universiteitssteden, zoals Szeged waar voor het eerst eisen van studenten waren opgesteld, en verder in b.v. Sopron, Pécs, Debrecen, Győr en Miskolc en op het platteland.

De mars langs de Donau, 23 okt. 's ochtends......

Voor het eerst in de twintigste eeuw vestigde het kleine Hongarije ook de aandacht van de hele westerse wereld op zich en die wereld leek -terecht- bevestigd te worden in haar toch vooral negatieve oordeel over de landen in Oost-Europa, die niet veel meer vormden dan een reeks slaafse satellieten van de Sovjet-Unie, die nu eenmaal vanaf 1945 als Grote Mogendheid optreedt in z’n eigen invloedssfeer in het centrale en oostelijke deel van dit werelddeel. Waarom nu juist Hongarije in verzet kwam tegen de heerschappij van de ‘eigen’ machthebbers [niet veel meer dan pionnen van Moskou] is uit deel N., en dan vooral over de dooiperiode van 1953 tot 1956, wel duidelijk geworden.
Politiek en emotioneel van zeer grote betekenis is ook dat ‘de Hongaren’ in het algemeen in oktober 1956 een nauw verband zien met de gebeurtenissen van maart 1848, toen er ook een revolutie uitbrak in de straten van Pest en weldra in het hele land. Voor een deel zijn de eisen van toen zelfs goed vergelijkbaar met de eisen van 1956. Voor de Hongaren eens te meer een reden om opnieuw in verzet te komen want een aantal van de vrijheden die men op 15 maart 1848 wenste, gelden zelfs na méér dan honderd jaren in dit land nog niet eens!……… Bovendien maakten ook toen de Russen, het tsaristische leger, een einde aan de Hongaarse vrijheidsstrijd, nota bene op uitnodiging van de Oostenrijkse, Habsburgse keizer, en die Russen ziet men ook na ruim 108 jaren weer als de vijand, de bezetter.
Al in 1848 [en daarvoor!] zag men bovendien zowel in St. Petersburg als in Wenen het nauwe verband tussen de ‘gevaarlijke’ gebeurtenissen in het oproerige Polen en in het opstandige Hongarije en in 1956 is er opnieuw sprake van een grote invloed van de spannende gebeurtenissen in Polen op die in Hongarije!……..
De Opstand heeft ook een enorme invloed heeft gehad op het leven van ‘de Hongaren’ als natie. Niet alleen is ongeveer twee procent der bevolking nog in november en december 1956 uit het land gevlucht, voor het overgrote deel naar Oostenrijk, naar het westen, maar ook voor alle achtergeblevenen betekende het militaire ingrijpen van de Sovjet-Unie een definitief en noodgedwongen afscheid van een illusie, van de droom van een vrij en onafhankelijk vaderland. Voor tienduizenden betekende dit zelfs de arrestatie, een proces en de veroordeling, de executie, de dood of een gevangenisstraf voor vele jaren! Bovendien wordt het al snel onmogelijk [gemaakt] om over de ervaringen van oktober/november 1956 iets te zeggen of te schrijven.
Voor de historicus is verder nog bijzonder dat veel schrijvers over de Opstand een indeling per dag hebben aangebracht en die dertien dagen achtereenvolgens behandelen. Ik sluit me hierbij aan en lever een relatief kort [!] en ‘sober’ verslag van de revolutionaire èn spontane gebeurtenissen van die dagen…….