17.  De wisseling van de wacht [a rendszerváltás] of: de overgang naar de        demokratie, 23 mei 1988 tot 23 mei 1990

17.9 Het toonaangevende maar voorzichtige Hongarije in de historische
        zomer van 1989……..

Intussen hebben zich, vooral sinds juli, enkele honderden Oost-Duitsers, die formeel ”met vakantie” in Hongarije zijn, in Oostenrijk gemeld want ze kunnen vanuit Hongarije vrij gemakkelijk, hoewel formeel illegaal want zonder geldige papieren, de grens overkomen en er vinden ook steeds meer "illegale grensover­schrijdingen" van "staatsburgers van andere socialistische landen" via Hongarije plaats, want intussen is al 117 km van de 260 km aan versperringen weggehaald. In Hongarije en elders móet men dan ook wel concluderen dat het nieuws van de opening van het IJzeren Gordijn aan de grens van Hongarije met Oostenrijk vanaf begin mei als een lopend vuurtje door b.v. Oost-Duitsland [de DDR] is gegaan en dan blijkt dat bij een deel van de bevolking een soort droom werkelijkheid is geworden. Toch worden sommige Oost-Duitsers door Hongaarse grenswachten wel tegengehouden en ze krijgen dan een stempel in hun paspoort waarop staat dat ze hebben geprobeerd om illegaal de grens over te gaan. Hun visum voor Hongarije wordt dan ongeldig gemaakt en een aantal is intussen ook teruggestuurd maar wordt dan in de regel in de DDR veroordeeld en zwaar bestraft vanwege Republikflucht…..
Anderen proberen het een tweede keer en weer anderen lukt het om met hulp van iemand uit de grensstreek toch veilig naar Oostenrijk te komen. Van het grootste belang voor de Oost-Duitsers is echter dat er aan de Hongaars-Oostenrijkse grens beslist niet meer wordt geschoten, maar ook het Schiessbefehl in de DDR zelf wordt in juli opgeheven, hoewel alle andere versperringen en de verboden grenszone, en bovenal de Muur in Berlijn blijven bestaan! Het bericht over de totale afbraak van het IJzeren Gordijn aan de Oostenrijks-Hongaarse grens is dus bijzonder want dat “gordijn” vormde immers vele jaren dè grote hindernis tussen het Oosten en het Westen van Duitsland en van de rest van Europa……
Hongarije vormt voor deze mensen nu dus een unieke gelegenheid, een springplank naar een nieuw leven, en het blijkt al gauw dat de Oost-Duitsers zich niets aantrekken van de waarschuwingen van de autoriteiten in Bonn en Budapest dat ‘pogingen om een vakantie in een vluchtpoging te wijzigen kan uitdraaien op een gevangenschap in de DDR’. Zo’n stap is levengevaarlijk en men moet die illusie dus niet koesteren. [de Volkskrant, 4 augustus 1989]. Al snel blijkt namelijk dat de Oost-Duitsers blijkbaar onder geen enkele voorwaarde terug willen en er álles voor over hebben om de ‘sprong te wagen’, ook zonder een visum voor Oostenrijk en de Bondsrepubliek. Bovendien staan de Oost-Duitsers er niet bij stil dat ook Hongarije niet zomaar iedere ‘buitenlander’ zonder de nodige papieren de grens over laat gaan! Toch blijkt al snel dat zowel de Oostenrijkse als de Hongaarse en West-Duitse autoriteiten de vlucht van duizenden mensen die nu eenmaal de vrijheid wensen niet onmiddellijk begrijpen en aanvoelen, en vervolgens slechts achteraf maatregelen kunnen en willen nemen. Hierbij staat overigens wèl voorop dat nòch Oostenrijk, nòch de regering in Bonn nòch de Hongaase regering effectieve maatregelen wil nemen om de stroom vluchtelingen werkelijk tegen te houden!
Officieel gaat het hierbij nog slechts om ’enkele tientallen personen’ maar al in juli 1989 vermoedt men, zowel in Wenen als in Hongarije als in West-Duitsland, dat het om véél meer mensen gaat: velen worden immers niet gepakt, komen vervolgens in Oostenrijk aan en melden zich in Wenen bij de West-Duitse ambassade die hen automatisch [!] een paspoort van de Bondsrepubliek verleent, zoals dat altijd al gebeurde. Ondanks alles heeft men in Bonn de DDR immers nooit de facto als een aparte, onafhankelijke Duitse staat erkend….Wel is bekend dat de Hongaarse grenswachten sinds begin mei, d.w.z. in drie maanden, 500 Oost-Duitsers hebben aangehouden bij hun poging om naar Oostenrijk te vluchten en hen met een aantekening in hun DDR-paspoort hebben teruggestuurd en sommige Oost-Duitsers zijn Hongarije dus uitgewezen, meestal wegens ’het overtreden van de grensreglementen’ maar een feit is óók dat onmiddellijk na het bekend worden van de besluiten der Hongaarse regering de belangstelling van Oost-Duitsers om naar Hongarije ’met vakantie’ te gaan nu eenmaal met sprongen is gestegen, hoewel de grens nog altijd wordt bewaakt en men uiteraard formeel alleen met geldige papieren Oostenrijk binnenkomt!......
Hierbij moet men wel bedenken dat al sinds vele jaren honderdduizenden Oost-Duitsers, evenals Tsjechen, Slowaken en Polen, hun vakantie in Hongarije, m.n. aan het Balatonmeer, doorbrachten, en het aantal West- en Oost-Duitse auto’s náást elkaar geparkeerd op één van de vele campings hier was al vele jaren hoog: Hongarije en m.n. de Plattensee, waar men overal met Duits terecht kon, was nu eenmaal dé plek waar Oost- en West-Duitse families, vrienden en oude bekenden elkaar in een totale vrijheid en ongedwongen konden spreken, samen konden drinken en eten, uitgaan, etc. etc. Híer, in het voor Oost-Duitsers ontzettend dure [!] Ungarn, bestonden die Mauer en der Eiserne Vorhang even niet en hier leest men eventueel de voor mensen uit de DDR al bijzonder vrijmoedige Budapester Zeitung en hoort men de hele dag in z’n eigen taal de Hongaarse commerciële radiozender met westerse popmuziek etc. etc. In 1987 en 1988 kwamen er in het seizoen zelfs 1,5 miljoen Oost-Duitse toeristen naar Hongarije....!
In de zomer van 1989 loopt de situatie echter uit de hand en het blijkt dat Oostenrijk, maar vooral Hongarije onverwacht met omstandigheden wordt geconfronteerd waarop het niet is voorbereid, hoewel het al wèl op papier vaststond dat aan de grens gepakte Oost-Duitsers niet zouden worden uitgeleverd aan de DDR…. Toch heeft de Bondsrepubliek ook regelmatig Oost-Duitsers gewaarschuwd voor een illegale vlucht via Hongarije alsof dat simpel zou zijn! Formeel geldt zelfs dat zo’n poging in Hongarije wordt bestraft maar het blijkt dat veel Oost-Duitsers het er tòch op wagen ”en blijkbaar geweldig zijn gemotiveerd om het IJzeren Gordijn te riskeren. Waarschuwingen zullen hun er niet van weerhouden”, aldus een woordvoerder van de Oostenrijkse politie. [de Volkskrant, 4 augustus 1989]. Half juli verklaarde Oostenrijk overigens al dat het Hongaren niet meer als vluchtelingen zou beschouwen en erkennen en nu gaat dat proces verder. Steeds vaker willen Oost-Duitsers via Hongarije naar het westen vluchten al worden ze nog wel tegengehouden door Hongaarse grenswachten maar de meesten komen wel in Oostenrijk en reizen dan door naar de Bondsrepubliek. Men neemt overigens aan dat het aantal mensen dat de grens passeert waarschijnlijk veel groter is dan degenen die zich melden: het grootste deel meldt de geslaagde vlucht gewoon niet en gaat direkt naar de ambassade van Bonn in Wenen en sommigen wagen de tocht zelfs op plekken waar nog prikkeldraad is!
Op 17 juli maakte Oostenrijk bekend dat sinds begin mei al 100 Oost-Duitsers vanuit Hongarije [illegaal] het land zijn binnengekomen maar op 26 juli maakt men in Budapest toch ook bekend dat "het proberen om de Hongaarse grens illegaal over te komen volgens de geldige regels als strafbare daad wordt gezien". Men maakt echter duidelijk dat zo iemand níet meer wordt geïnterneerd en naar de DDR wordt uitgewezen, waar hem/haar een proces en jarenlange gevangenisstraf wacht en op 8 augustus 1989 wordt bekend gemaakt dat dergelijke mensen in Hongarije [d.w.z. volgens veel mildere norm!] zullen worden berecht [dus: behandeld]. Er is hierbij ook sterke diplomatieke druk vanuit Bonn op de Hongaarse regering uitgeoefend. In de praktijk krijgt men als DDR-burger alleen "een vermaning om het niet weer te proberen" en… voorop staat dat Hongarije zich niet verantwoordelijk acht voor de staatsburgers der DDR: "dat is niet Hongarije's probleem".....
Van mei t/m juli zijn er formeel 237 Oost-Duitsers via Hongarije ["illegaal"] naar het Westen vertrokken, maar Hongarije beschouwt dit, aldus minister Horn, als een zaak van beide Duitse staten en vele Oost-Duitsers vragen en krijgen dan automatisch op de West-Duitse ambassade in Budapest een paspoort der Bondsrepubliek. Maar niet alleen vluchten Oost-Duitsers via Hongarije naar het westen: ook de “permanente vertegenwoordiging” van de Bondsrepubliek in Oost-Berlijn zit intussen vol met vluchtelingen en sluit op 8 augustus haar deuren voor Oost-Duitsers…. Bovendien zitten er in juli al ongeveer 100 Oost-Duitsers in de W.-Duitse ambassade in Budapest en een veel kleiner aantal in Praag.
Maar de DDR levert intussen scherpe kritiek op Budapest en Bonn en vanuit de [officiële] DDR komen slechts zware beschuldigin­gen: "Hongarije is op weg naar het kapitalisme, men wil het socialisme vernietigen en keert zich van de bondge­noten af", en “de regering in Bonn pleegt een grove aanslag op de soevereiniteit van de Duitse Demokratische Republiek” en haar ”ambassades hebben geen recht om reis- en visumkwesties voor DDR-burgers te regelen”, maar het lijkt alsof nu werkelijk àlles van de regering in Oost-Berlijn aan dovenmansoren van haar ‘burgers’ wordt gezegd want met name de opzienbarende, revolutionaire, hervormingen van Gorbatsjov in de Sovjet-Unie en die in Polen en Hongarije zijn natruurlijk debet aan het verlangen van veel Oost-Duitsers om ‘hun’ DDR te verlaten!….
Bovendien blijken alle beelden van de Bondsrepubliek die de DDR gewend is te schetsen, voor de Oost-Duitsers [die nu meer toestemming dan ooit hebben gekregen om het westen te bezoeken] niet veel meer dan leugens [naar: de Volkskrant, 8 augustus 1989] en van belang is uiteraard ook de opheffing van het zgn. ‘Schiessbefehl’ door de DDR-leider Erich Honecker in juli 1989 maar daar staat dan weer tegenover dat er nu bij de Oost-Duitsers in Hongarije steeds meer geruchten gaan dat lui van de Stasi, de beruchte veiligheidsdienst der DDR, n.b. in Hongarije rondlopen om iedere DDR-burger te fotograferen die zich bij de ambassade en het consulaat in Budapest meldt……
Burgers der DDR vertrouwen elkaar immers al vele jaren niet: óók op campings in Hongarije wordt je al sinds jaren verteld dat je hier twee soorten Oost-Duitsers hebt: de éne soort mensen doet normaal, praat gewoon met anderen, onbekenden, en is vrij cynisch over het leven in de DDR en de andere soort zoekt geen enkel contact, bemoeit zich met niemand en is ‘dan dus’ waarschijnlijk in overheidsdienst!
Intussen wil minister Hans-Dietrich Genscher met Hongarije onderhandelen over het lot van de Oost-Duitsers op de Duitse ambassade in Budapest want hun aantal is dan intussen de 200 gepasseerd en de ambassade heeft een aangrenzend gebouw moeten huren om hen allen onderdak te geven! Men verwacht in Bonn zelfs dat er in 1989 wel 100.000 Oost-Duitsers naar de Bondsrepubliek zullen komen en volgens het blad Bild am Sonntag van 6 augustus hebben n.b. een miljoen Oost-Duitsers een verzoek om emigratie ingediend……. [NRC-Hbl, 7 augustus 1989]. Maar berichten van half augustus dat de Oost-Duitse autoriteiten beloven dat de Oost-Duitsers die illegaal in Hongarije zijn bij terugkeer naar hun land niet gerechtelijk zullen worden vervolgd, worden niet vertrouwd!

In Hongarije worden ook 1.800 mensen uit de DDR door de Maltezer Hulpdienst in kampen verzorgd en men verwacht nog veel meer Oost-Duitsers. Toch maande de regering in Bonn Oost-Duitsers nog op 23 juli dat ze beter thuis kunnen blijven “zodat de hereniging van de Duitsers niet in de Bondsrepubliek zal worden gerealiseerd” en men waarschuwt dat láng  niet alle vluchten lukken. Maar sinds de berichten over de toetreding tot de Conventie van Genève door Hongarije en daarmee de verplichting om vluchtelingen z.m. te erkennen als asielzoekers kunnen o.a. Oost-Duitsers de verwachting hebben dat Hongarije hen in elk geval níet zal terugsturen!.....
Op deze manier werken b.v. alleen al geruchten dat de DDR de reizen naar Hongarije begin augustus zal beperken dus als het ontketenen van een ware toeristische stormloop op ‘een vakantie in Hongarije’….. Half augustus zijn er naar [een veel te lage?!] schatting van de Hongaarse overheid een 200.000 Oost-Duitsers in Hongarije en intussen zijn er, volgens de pl.v.  bevelhebber van de Hongaarse grensbewaking kol. András Máday op 16 augustus, ruim 2.200 Oost-Duitse vluchtelingen aan de grens onderschept en teruggestuurd.
Maar weldra overweegt men in Budapest dan tóch de Oost-Duitsers politiek asiel te verlenen zodat ze dan legaal naar de Bonds­republiek kunnen gaan want steeds meer Oost-Duitsers gebruiken Hongarije als springplank naar het Westen. Per 1 augustus is formeel de dan nog verboden grenszone opgeheven en in september is de alarminstallatie totaal verdwenen. Toch blijft Hongarije voorzichtig en op 3 augustus deelt men mee dat het “niet is uitgesloten dat Hongarije de vluchtelingen uit de DDR [en andere landen van Oost-Europa] asiel gaat verlenen, aldus Judit Tóth van het Vluchtelingenbureau van het ministerie van binnenlandse zaken in een vraaggesprek met de radio. ”De regering zal een wetsontwerp voorbereiden om hun positie te regelen”, maar volgens Tóth moeten vluchtelingen uit de DDR dan wel bewijzen dat ze in hun land zijn vervolgd, vóór ze asiel in Hongarije krijgen. [NRC/Hbl. 4 aug.] Op 8 augustus 1989 deelt de Hongaarse regering mee dat mensen die bij een poging om [illegaal] de grens over te gaan worden gepakt, níet meer naar hun land terug hoeven, maar in Hongarije zullen worden gestraft. Wie een 'gegronde reden' [zie hieronder] hiervoor heeft, zal níet worden gestraft, maar krijgt "op papier" in z’n pas een soort aantekening en de Hongaarse regering beroept zich hierbij op de Conventie van Genève....’ en nog op 12 augustus verklaart het ministerie van binnenlandse zaken: “We zullen verhinderen dat mensen via Hongarije zonder de nodige papieren in een derde land komen, en asielrecht wordt alleen verleend als er angst voor vervolging [wegens ras, sexe, godsdienst, nationaliteit of politieke overtuiging] bestaat”.
Ook deelt de regering in Budapest op 13 augustus mee dat de nieuwe vluchtelingenwet in de maak is, maar dat ze ”voorlopig nog gebonden is aan bestaande bilaterale afspraken met de DDR”. Het spreekt in de gegeven omstandigheden uiteraard vanzelf dat Oost-Duitsers alleen letten op het eerste deel van deze mededeling en geen énkele boodschap hebben aan het tweede deel dat immers volledig buiten hen zélf omgaat!..... Wat hebben ’gewone mensen’ ermee te maken dat het zich ras hervormende Hongarije ‘willens en wetens’ de ideële banden met de socialistische landen vrijwel heeft doorgesneden en dat de betrekkingen met Roemenië en Tsjechoslowakije en nu ook met de DDR snel zijn verslechterd? Oók mensen uit de DDR zijn immers niet opgevoed met het idee dat de overheid gekozen is door henzelf, maar integendeel: De overheid is “Die da oben” en zij zijn helaas slechts ‘Untertanen’, zoals hun ouders en grootouders [!] dat ook waren en ze zeggen je als westerling eventueel ook nog: ”Die DDR will das nicht” waarbij de goede verstaander moet begrijpen dat ze zich voor de staat waarin ze nu eenmaal leven bijna willen verontschuldigen en dat zélf eigenlijk best willen!!......
Intussen worden er al schattingen gemaakt over het aantal Oost-Duitsers dat er nu ‘met vakantie’ in Hongarije is en er lijkt al een stijging van 15 % t.o.v. vorige jaren te zijn. Later wordt zelfs bekend dat er in de 1e helft van 1989 zelfs acht miljoen toeristen naar Hongarije kwamen, méér dan ooit tevoren en 43,8 % meer dan in de eerste helft van 1988! Vijf miljoen van hen kwamen uit Oost-Europa [vooral de DDR, Tsjechoslowakije en Polen] en 2 miljoen uit Oostenrijk en 1 miljoen uit de rest van West-Europa [West-Duitsers, Nederlanders, Italianen, etc.]. …. 
Op 12 augustus sluit de ambassade van de Bondsrepubliek in Budapest voor het publiek en de vluchtelingen die hier verbleven worden naar een speciaal opvangcentrum van het Hongaarse Rode Kruis en de Maltezer Orde  overgebracht. ….  Intussen zijn er tot half augustus bijna 500 DDR-burgers aan de grens teruggestuurd, maar ze wensen onder géén beding terug naar de DDR waar hen een zware straf wacht wegens poging tot "Republikflucht" en tot die tijd zijn ook 4.000 DDR-staatsburgers "onderschept" maar in feite heeft men al gauw in de gaten dat Hongarije eigenlijk geen maatregelen meer neemt! Het losse blaadje in het DDR-paspoort dat "herhaling van de poging tot vlucht" vermeldt, houdt namelijk niets in en minister Horn overlegt op 14 augustus met [West-] Duitse autoriteiten en kan alleen maar zeggen dat hij begrip heeft voor beide Duitse staten, maar men zít er toch wel mee: de publieke opinie staat immers onvoorwaardelijk achter de DDR-vluchtelingen, maar men heeft nog geen wettelijke middelen en kan verder "niets doen"... De vlucht gaat intussen door en neemt zelfs massale vormen aan en men trekt zich van het Hongaarse ministerie van binnenlandse zaken niets aan..... In de 1e helft van 1989 waren al 1.100 Oost-Duitsers via Hongarije naar het Westen gevlucht maar vooral minister Horn geeft openlijk toe dat hij er niet aan dénkt om "de ouderwetse  methoden" van weleer weer te gebruiken!
Intussen wordt er wel overlegd over het lot van de tienduizenden vaak angstige vluchtelingen in Hongarije en op 12 augustus komt het formele verzoek van de Duitse regering om hulp voor de DDR-vluchtelingen aan barones Csilla von Boeselager, geb. Fényes von Dengelegh [Budapest, 1941 – Duitsland, 1994], de voorzitster van de door haar opgerichte Caritas-Duitsland, en aan pater Imre Kozma [Győrszámoly, 1940], vanaf 1977 pastoor van Zugliget, en samen met de Broeders van de Duitse Maltezer Hulpdienst, het Rode Kruis, kerken, Caritas en van de regering in Bonn, komt er al snel hulp op grote schaal.
Csilla von Boeselager zowel als pater Kozma hielden zich al bezig met het organiseren van hulp voor armen en Csilla was o.a. al aktief bij het inzamelen van geld voor behoeftigen in Hongarije, het land dat ze in 1945 als kind had moeten ontvluchten, en zij deed vanaf 1982 dienst bij de Maltezer Hulpdienst.
In het vluchtelingenkamp met tenten in de pastorietuin van Zugliget [een buitenwijk van Buda in de heuvels] blijkt de ruimte al gauw veel te klein en daarom komt een 2e kamp tot stand in Csillebérc, niet ver daarvandaan, met medewerking van het Hongaarse Rode Kruis, dat eerst hiervan niets wilde weten! Tienduizenden mensen [tenslotte 30.000!] uit de DDR vinden in deze kampen voorlopig een toevlucht en ze willen -uiteraard- enige informatie of een paspoort maar allerlei voorlopige maatregelen zijn nu nodig omdat de duizenden mensen in deze primitieve omstandigheden niet kunnen blijven en zelfs het West-Duitse consulaat in Budapest fungeert nu in de pastorie van pater Kozma in Zugliget!.... Hier deelt men hun eten uit, er komen na een oproep van Kozma zeer veel Hongaarse vrijwilligers opdagen en men verleent ruimschoots onderdak + douche, badkamer, etc. aan de Oostduitsers en bij deze kerk krijgt men wèl een pas van Bonn! Bagage wordt na de vlucht vaak achtergelaten……..
Toch ziet pater Kozma zich óók gedwongen om een ambtenaar van de DDR toe te laten die ‘met de mensen wil praten’ en hij komt op het idee om die man in een caravan te plaatsen, maar binnen korte tijd wordt die caravan door woedende en wantrouwige vluchtelingen belaagd en aangevallen, hoewel Kozma en enkele anderen hem kunnen bevrijden! De Oost-Duitsers zien in zo’n figuur uiteraard een spion van het regime en vertrouwen hem totaal niet!
Elke dag [avond] gaan groepen vluchtelingen vervolgens uit Budapest weg naar de westgrens, waar ze worden geholpen door Hongaren die de weg naar de vrijheid wijzen, terwijl pater Kozma later nogal nuchter is over de risiko’s die hij nam maar ”hij wist wel wat angst voor de politie en een verhoor betekenden”.
Op 16 augustus ontstaat zelfs een ware lawine van vluchtelingen en Hongarije stemt in met oprichting van een vluchtelingenkamp: er zijn nu namelijk 200.000 mensen uit de DDR in Hongarije ”met vakantie” en men verwacht nog veel meer vluchtpo­gingen... Vergeefs waarschuwt Bonn dus de Oost-Duitsers dat "de ambassade geen ontsnappingstunnel kan zijn" en dat men slechts een geringe invloed heeft op het emigratiebeleid van de DDR... Maar intussen stijgen de spanningen tussen O.-Berlijn en Bonn en met Budapest en ondanks het feit dat Hongarije de kwestie formeel als een zaak van de Bondsrepubliek en de DDR beschouwt, doet men toch wat men kan om de asielzoekers uit de DDR te helpen. Bovendien blijken alle waarschuwingen van West-Duitsland aan Oost-Duitsers  om toch maar niet te vluchten volkomen tevergeefs.

Een krantenfoto; op 1 febr. 1990 wordt de rode ster op het parlement na méér dan 40 jaar verwijderd.

 

Toch lijkt nu ook de [West-] Duitse politiek in beweging te komen want Volker Rühe, een persoonlijke afgezant van Kohl en voorzitter der CDU, bezoekt Budapest en stelt zich als eerste West-Duitse politicus van de drama's van de vluchtelingen op de hoogte: het tweede kamp te Csillebérc zit intussen immers óók al vol. Naar schatting zijn er in Hongarije nu 50.000 [of zelfs 100.000?] mensen uit de DDR die pertinent níet terug willen maar, integendeel, massaal naar het Westen willen vertrekken en ook aan de Oostenrijks-Hongaarse grens ontstaat in augustus 1989 een buitengewoon moeilijke, zelfs onhoudbare toestand…….
Daarom bespreekt en analyseert Németh midden augustus de zaak met zijn ministers van binnenlandse en buitenlandse zaken, en hij overweegt de verschillende opties, maar hij besluit tenslotte de Oost-Duitsers níet terug te sturen naar hun land en de grens met Oostenrijk te openen! Dit besluit wordt in een zeer kleine kring genomen: premier Miklós Németh, min.v.buit.z. Gyula Horn, min.v.just. Kálmán Kulcsár en min.v.binnenl.z István Horváth en twee adviseurs. Overigens had men ook in 1988 al iets dergelijks beleefd en Hongarije weigerde toen de vluchtelingen uit Roemenië [onder wie veel Hongaren!] terug te sturen, zoals de ook voor Hongarije geldende bepalingen in het Verdrag van Warschau regelden: wie in een ander ‘socialistisch land’ asiel zoekt moet worden uitgeleverd¼. Bij het overleg zegt de min.v.binnenl.z. tegen Horn: "Besef je wel dat je hiermee de zijde van de BRD kiest? Maar Horn antwoordt: "Dat kan me niets schelen, we volgen hiermee de normale principes van demokratie en menselijkheid in Europa" en dezelfde avond besluiten Németh en Horn om de West-Duitse min.v.bui­tenl. zaken Genscher uit te nodigen om de details te bespreken en men vraagt ook om overleg met Kohl over de situatie van 120.000 mensen [Duitsers] die niet meer in Hongarije kunnen blijven.
De DDR is intussen zeer verontwaardigd over de Hongaarse houding en dient hiertegen scherpe protesten in en voor Hongarije is deze situatie dus niet ongevaarlijk: sommigen redeneren immers dat er 1e. 80.000 [of 60.000?] man Russische troepen in het land zijn, evenals 2e. duizenden zwaar bewapende leden van Arbeidersmilitie en van de gewone militie, 3e. de kans nog steeds bestaat dat er via een coup in Moskou een einde komt aan het hervormingsbeleid van Gorbačov, en 4e. dat een aantal buurlanden [Oost-Duitsland, Tsjechoslowakije, Roemenië en Bulgarije] al enige tijd zware kritiek op de gang van zaken in Polen en Hongarije heeft, hoewel men van het besluit om de westgrens te openen alle gezanten in kennis heeft gesteld, uiteraard ook de Sovjetgezant.
Tezelfdertijd kan men in Hongarije maar óók in het buitenland lezen over een interview van o.a. Der Spiegel met de al eerder genoemde ultralinkse leider Róbert Ribánszky, die vasthoudt aan de leidende rol van een communistische partij en die de “staatspartij” wil behoeden voor ‘schadelijke invloeden’. Hij heeft vóór het partijcongres in oktober al vast een “Marxistisch Eenheidsplatform” opgericht dat het afglijden van de kameraden in de richting van de sociale demokratie moet verhoeden. Bovendien ziet hij ’het communisme’ of hoe men de internationale socialistische beweging ook noemt, als een proces dat nog lang niet is voltooid en hij vergelijkt dat zelfs met de christelijke kerk die al 2000 jaar probeert om de wereld voor zich te winnen. Je moet m.a.w. gewoon geduld hebben na slechts 40 jaar “begin van een zéér lange mars naar de toekomst”….
Bovendien vindt Ribánszky dat het regime in Hongarije zeer humaan was én dat er geen ‘realistisch en verstandig’ alternatief voor was en hij [die 1976- ’83   Hongaars ambassadeur in de Chinese Volksrepubliek was!] beschouwt zelfs de tanks, die nog in juni in Peking de hervormingen de kop indrukten, als nu eenmaal het laatste redmiddel voor de leiding: “Tanks?… Och, die kunnen overal ter wereld elk uur in aktie komen”, hoewel hij wel toegeeft geen enkele buitenlands voorbeeld voor Hongarije te willen kopiëren. [der Spiegel, no. 34, 21 aug. 1989, blz. 122-125]. Zó stabiel is de situatie in Hongarije dus nog niet!
Toch dreigt de situatie soms juist te eskaleren: van vr. 18 tot zo. 20 augustus vindt zelfs een weekend-picnic aan de Oostenrijks-Hongaarse grens plaats, een "Freundschaftstreffen" georganiseerd door de "Pan-Europa Union" van Otto von Habsburg en een deel van de burgerlijke Hongaarse oppositie [MDF, SzDSz] en Imre Pozsgay en deze picnic wordt op spectacu­laire wijze door honderden vertwijfelde Oost-Duitsers gebruikt om naar het Westen te vluchten... Beide genoemde [zeer bekende] mannen zijn echter zélf niet bij de picnic aanwezig, vooral omdat zij vooral de bondgenoten van Hongarije niet nog meer willen provoceren en ze wensen er ook geen demonstratie voor de wereldpers van te maken! Officieel heet het dat "Budapest deze aktie veroordeelt", maar men dééd niets ertegen! Integendeel: er doen zich ook op verschillende plaatsen aan de grens incidenten voor en vele honder­den Oost-Duitsers lijken in Hongarije alleen nog maar het volgende gunstige moment af te wachten voor hun vlucht, hoewel er op 19 augustus toch per ongeluk een jonge Oost-Duitser, die zich met geweld tegen grenswachten verzette, door een kogel wordt gedood. Oost-Duitsers laten nu zelfs massaal auto's, de Trabanten [die Trabbis], de Wartburgs en de Lada’s en hun bagage achter in de Oostenrijks-Hongaarse grensstreek.
Het is de grootste massale vlucht uit Oost-Duitsland sinds de bouw van de Muur in 1961 en er wordt meegedeeld dat er in 1989 al 65.000 Oost-Duitsers, in 85 % zonder officiële toestemming, naar het Westen zijn gevlucht, van wie in de laatste drie weken 10.000. In heel 1988 waren het er nog bijna 40.000. Enkele dagen na het bekende weekend bieden de Hongaarse autoriteiten overigens hun excuses aan Duitsland aan vanwege de dood van de Oost-Duitser, maar -zeggen ze- hij werd staande gehouden d.m.v. waarschuwingsschoten, en daarop vocht de Oostduitser met de grenswacht, sloeg hem met een tas  tegen de grond en schopte hem tegen het hoofd, en probeerde hem vervolgens z’n wapen af te nemen waarop er schoten afgingen…  
Verreweg de meeste Oost-Duitsers die in Oostenrijk aankomen worden op 19 augustus al snel met bussen naar Duitsland vervoerd want verreweg de meesten hebben alle bagage en hun auto in Hongarije achtergelaten! Op deze zaterdag dringen totaal ongeveer 900 Oost-Duitsers, mannen, vrouwen en kinderen, eenvoudig de Hongaarse douane opzij en gaan nu voor het eerst massaal en vrij over de grens: een keerpunt, ondanks de waarschuwingen van Horn voor de "politieke gevolgen" maar de Hongaarse grenspolitie is passief en ze doet niets dan de weg wijzen en hulp bieden aan vluchtelingen: Pozsgay zelf nam immers contact op met commandant Székely en de grens blijft zelfs daarna nog drie uren open en later verklaart Pozsgay: "Natuurlijk besefte ik dat het tot internationale conflicten zou kunnen leiden, maar er was een precedent nodig om het vertrek via Hongarije mogelijk te maken". Deze picnic verhaast de verdere gebeurtenissen zeer en volgens Radio Budapest wilde men bewust afzien van wapengeweld!
Hongaarse grensbewakers lijken er volkomen vrede mee te hebben dat deze mensen na alles wat ze hebben meegemaakt eindelijk kunnen vertrekken. Na het weekend vluchten nog eens ± 400 Oost-Duitsers naar het westen en de Oostenrijkse minister van buitenl.z. Mock verklaart nog eens dat hij niet van plan is de grensbewaking te versterken. De hele zomer van 1989 door zijn er ongeveer 300.000 mensen uit de DDR in Hongarije met vakantie, en ongeveer 1/10 deel van hen is half augustus nog van plan om te vluchten door het gat in het IJzeren Gordijn.
Later geeft de carrièrediplomaat Gyula Horn, de minister van buitenlandse zaken, overigens wel toe dat hij aanvankelijk toch eigenlijk weinig begrip had voor deze snelle, informele en spontane, dus riskante ontwikkelingen en zaken, en hij kon b.v. geen enkele waardering opbrengen voor de 'picnic' en over de opmerkingen over de Opstand van 1956 [toen hijzelf immers aan de andere kant stond]. Wèl staat minister Horn bij de andere ministers bekend om z'n goede relaties met Moskou en hij geldt zelfs als de beste man om persoonlijk met Gorbačov in vertrouwen te onderhandelen…….
Intussen worden de verhoudingen tussen Oost-Berlijn [de DDR] en Budapest en Bonn steeds slechter en allerlei beschuldigingen worden vanuit de DDR geuit: de Bondsrepubliek zou b.v. de DDR-burgers hebben opgehitst om naar het Westen te gaan maar daarvan blijkt niets en al enkele weken weet men ook in Budapest zeer goed dat zij absoluut níet naar hun land [de DDR] terug willen! Men weet immers wel beter en het grootste dagblad Népszabadság haalt West-Duitse berichten aan waarin ‘de weloverwogen grootmoedigheid van de Hongaarse grenswachten’ wordt geprezen en het blad citeert ook minister Pozsgay die duidelijk maakte dat “grenzen er niet zijn om de burgers van landen in een ideologisch reservaat op te sluiten”. En ook voor premier Németh is het overduidelijk: ”Ik wil hen níet terugsturen! Maar dan moeten we dus knopen doorhakken”.

Voor Hongarije raakt de maat dus vol en er moet nu inderdaad iets gebeuren want o.a. de hygiënische omstandigheden van de honderden vluchtelingen op Hongaars gebied zijn steeds slechter geworden en hun zaak lijkt uitzichtloos. Bovendien kan Hongarije alléén de kwestie niet oplossen en evenmin kan de DDR dat want ”zij ziet zichzelf nog altijd vooral als een geharnaste frontstaat in de vuurlinie van de strijd tegen het imperialisme, en verzet zich al enkele jaren met hand en tand tegen hervormingen en demokratisering en perestrojka en ervaart die als ernstige bedreigingen”. In augustus concluderen de Oost-Duitse media dan ook volop dat in Budapest sprake is van lelijke machinaties van de West-Duitsers, die de DDR-burgers met de valse lokroep van het kapitalisme naar Hongarije hebben gelokt. Budapest doet er, aldus die media, het beste aan het akkoord van 1969 [met de DDR] te houden. [naar: Peter Michielsen, NRC/Hbl., 11 sept. 1990].  
In Hongarije is nu echter sprake van een noodsituatie want b.v. bij het West-Duitse consulaat in Budapest zitten nog altijd velen uit de DDR uitgeput en wanhopig, warm en vuil, alleen maar te wachten. Het terrein van dit consulaat wordt door 200 mensen bezet, èn… het gaat, 11 dagen na de ambassade zelf- dicht, maar niemand weet hoelang dit nog kan duren, en niemand wil terug. Men hoopt alleen op Bonn, tot de oplossing op die dag, 24 augustus, komt: zij worden ’s morgens vroeg over de Oostenrijkse grens gezet en kunnen dan doorreizen in “een humanitaire aktie”, maar ”dit moet men niet als precedent zien”! De laatste ruim 100 Oost-Duitse vluchtelingen die zich in de ambassade bevonden worden dan ook overgevlogen, maar bijna op hetzelfde moment komen er berichten dat de DDR het voor haar burgers veel moeilijker zal maken om naar Hongarije te reizen terwijl er elke nacht nog steeds honderd of meer vluchtelingen Oostenrijk bereiken!
Vanuit Oost-Berlijn bekijkt men Hongarije n.l. langzamerhand als westers land en de leiding van de DDR wil haar staat uiteraard nog beschermen tegen wat zij ziet als een groot gevaar! Men is dan ook doof voor b.v. oproepen vanuit Bonn om tot hervormingen te komen en voor een Hongaars blad, Magyar Hírlap, is dit de gelegenheid om op 25 augustus de draak te steken met zo’n staat die al veertig jaar Mauer und Stacheldrat nodig heeft om zich te bewijzen. ”Waarom willen zo veel Oost-Duitsers hun land verlaten? Hoe kan men een dermate idyllisch land de rug toekeren? Per slot van rekening kampt de DDR niet met hervormingsproblemen. Ze ondervindt niet de gevolgen van de perestrojka of van inflatie waarmee andere Oost-Europese landen worstelen. Er bestaat geen tekort aan huisvesting en ook kent het land geen aids of misdaad”. [Trouw en de Volkskrant, 26 aug. 1989]
Intussen leggen Németh en Horn op 25 augustus onverwacht en incognito een kort bezoek aan bondskanselier Kohl en zijn minister Genscher in Bonn af en proberen in een vier uren durend gesprek in het Slot Gymnich tot een oplossing van de problemen te komen terwijl de Hongaarse grenswacht intussen zegt dat ze de controle aan de grens wil verscherpen! Maar Hongarije blijft, aldus Németh, de oplossing voor de moeilijkheden toch zien in overleg tussen de beide Duitslanden, hoewel Hongarije bereid is te bemiddelen om een humanitaire oplossing te vinden. In de praktijk heeft Németh echter al op 22 augustus in principe -samen met een paar ministers, Horn [buitenl.z.], Horváth [binnenl.z.] en Kulcsár [just.]- besloten om "geen halve oplossing te bieden" maar de grens voor DDR-burgers open te stellen, al wordt hieraan nog geen ruchtbaarheid gegeven.
Er zijn n.l. volgens minister Horn nog steeds 150 à 200.000 Oost-Duitse vakantiegangers of potentiële vluchtelingen [in tentenkampen] in het land en 800 van hen bivakkeren onder slechte omstandigheden nog steeds op het terrein van de West-Duitse ambassade. Toch blijft de hoop op een snelle oplossing bestaan want “Hongarije kan het zich niet veroorloven een doorgangsland voor vluchtelingen te zijn”, aldus Horn. Beide Duitse regeringen trekken immers aan dit land al kan Hongarije volgens hem de reispapieren, de paspoorten, die Bonn verstrekt niet erkennen ”omdat ze een inbreuk betekenen op de soevereiniteit van de DDR”. Hongarije zou overigens ook éérst de visumplicht voor [West-] Duitsers moeten afschaffen als het degenen die naar de Bondsrepubliek willen die kans wil geven! De zaak wordt bovendien dringend omdat de scholen in de DDR op 1 september weer beginnen en de ouders dan toch van tevoren een beslissing moeten hebben genomen…
Maar de Hongaarse leiders willen vooral van Bonn steun, rugdekking, voor hun politiek tegenover de vele honderden Oost-Duitse vluchtelingen die naar 't Westen willen. De DDR weigert immers alle overleg en wil eenvoudig dat Hongarije de bestaande akkoorden stipt naleeft en de betrokkenen naar 'hun eigen' DDR uitwijst, wat ze persé weigeren en de Hongaren hebben vooral dit overleg gevraagd omdat zij een humanitaire regeling willen èn omdat de situatie van de Oost-Duitse vluchtelingen vrijwel onhoudbaar is geworden.
In Slot Gymnich delen Németh en Horn ook het besluit mee om de grens op 10 september te openen, ”als geweld van buitenaf dat niet verhindert” [!], omdat er immers 80.000 man Sovjettroepen op Hongaars grondgebied zijn èn omdat de reaktie van de bondgenoten van het Warschaupakt op een grensopening door Hongarije onzeker is, maar Németh zegt nóg eens: ”Een terugsturen van de vluchtelingen naar de DDR is zeker niet aan de orde!” De Hongaren willen dus vooral met Kohl en Genscher overleggen omdat de situatie in Hongarije zeer moeilijk en zo langzamerhand bijna uitzichtloos omdat de DDR alleen maar star blijft: wanneer er geen politiek akkoord kan komen betekent dat voor Budapest dat de westelijke grens zonder meer opengaat, en Horn wijst hierbij vooral op de starre houding van de DDR die de uitlevering van duizenden mensen wil en Hongarije inbreuk op een verdrag verwijt.
Maar hij wijst óók op de liberaliseringspolitiek van Gorbačov waardoor Hongarije nu toch over veel meer politieke speelruimte beschikt. In Bonn verwacht men overigens ook dat Hongarije vanwege de financiële problemen ’wel weer een krediet zal vragen en krijgen’ maar Németh begint met: ”Hongarije bevindt zich in een uiterst moeilijke positie maar heeft op humanitaire grond besloten om de grens voor vluchtelingen open te stellen om ze te laten vertrekken, en Hongarije bedrijft geen mensenhandel!” Verder licht de Hongaarse premier ook Kohl in over zijn ervaringen met deze DDR-vluchtelingen en over z'n beslissing van een paar dagen eerder maar later verklaart Németh: "Het viel me op dat ze ons eerst niet geloofden" want Kohl liet hem weten: "Wij wilden m.n. iets doen, financieel-economische maatregelen treffen, om de zaak van onze mensen in beweging te zetten" en ook neemt Kohl dan nog contact op met Gorbačov, hoewel hij had toegezegd deze zaak vertrouwelijk te behandelen……
Zelfs vindt Németh nodig om Kohl en Genscher uit te leggen: "Wíj zijn héél anders dan Ceauşescu die z'n burgers voor geld verkocht. Wij hebben deze beslissing genomen omdat wij vinden dat dit de enige aanvaardbare oplossing voor ons als regering was en we worden gesteund door de Hongaarse maatschappij, en het volk staat erachter”, en -aldus Németh later- ”pas toen zij [Kohl, Genscher] zich realiseerden dat dit onze definitieve beslissing was, was de bondskanselier emotioneel diep getroffen, kreeg bijna tranen in z'n ogen en keek mij aan, en zei me: Het Duitse volk zal u altijd dankbaar blijven om deze beslissing die u nam". De Hongaren verklaren dan nog dat ze ”primair voor economische en politieke zaken naar Bonn kwamen en de basis wilden leggen voor toekomstige afspraken”.
Voor minister Horn blijft vooral vaststaan dat zijn land zéker zal blijven vasthouden aan het níet tegen hun wil terugsturen van vluchtelingen naar de DDR en hij heeft eerder al veel respekt verworven door z'n resolute optreden bij de keiharde onderhandelingen in Oost-Berlijn, want, aldus Horn, "doorreizenden te hinderen is met moderne opvattingen over bewegingsvrijheid van mensen niet te verenigen"!
Maar ook Hongaarse grenswachten suggereren in de praktijk wel 'betere grensovergangen' te kennen en ze helpen vluchtelingen dan wel op weg. Ook worden regelmatig DDR-burgers ’om humanitaire redenen, eenmalig, bij uitzondering’ over de grens gelaten en duizenden laat men ook wel gewoon verder lopen, zoals b.v. commandant Óváry in de omgeving van Fertőrákos bij de Neusiedlersee [Fertő] toegeeft. De Hongaren geven nu ook geen "Ausweisungs-stempel" in DDR-paspoorten meer en de ‘vluchtelingen’ krijgen dan alleen formeel een velletje papier dat men natuurlijk "gewoon" kan weggooien.... Ook verstrekt minister Genscher velen een voorlopige West-Duitse pas en geeft dus eigenlijk officiële hulp en ook de Hongaarse burgerbevolking biedt alle mogelijke hulp. Eenmaal in Oostenrijk zijn alle problemen voorbij, want ook de Oostenrijkers bieden spontaan veel hulp.
Maar er worden ook nog steeds vluchtelingen aan de grens tegengehou­den en naar Budapest teruggestuurd en de situatie blijft dus onzeker! Gyula Horn schrijft later o.a.: ”Deze tragedie laat zien dat men aan de grens de orde niet meer kon handhaven, ook de gewone soldaat wist niet meer waar hij aan toe was. De één moest men zonder controle laten gaan, de ander niet”.. Bovendien gaan er [op 21 augustus] geruchten dat leden van de Hongaarse "Arbeidersmilitie" op vluchtelingen hebben geschoten, een drijfjacht in een bos organiseerden en mensen hebben verwond en dat er zelfs iemand is doodgebloed op Oostenrijks gebied. Dit vindt men uiteraard in Hongarije een schandaal en men schaamt zich ervoor en dan wordt de "Munkásőrség" [Arbeidersmilitie] terug-getrokken en gewone politie wordt ingezet maar de Hongaarse grenswacht [Határőrség] zegt op 22 augustus al eerlijk dat men de grens níet dicht kan houden!.......

Toch zal er een oplossing moeten worden gevonden en er doen nu al geruchten de ronde dat bij het [W.-] Duits-Hongaarse overleg op 25 augustus óók is besproken dat een aktie om ‘alle vluchtelingen’ te laten vertrekken onder de vlag van b.v. het Internationale Rode Kruis kan plaatsvinden en eind augustus bevestigt de regering in Bonn inderdaad dat ze zich voorbereidt op “een grotere toestroom van Oost-Duitsers die op korte termijn zouden kunnen komen” en dat ze vier vluchtelingenkampen in Beieren wil laten opzetten. Toch worden dergelijke geruchten door de Hongaarse staaatssecr. van buitenl. zaken László Kovács al snel afgedaan als “absurd” hoewel West-Duitse politici blijven beweren dat er “binnen zeer korte tijd” een oplossing komt voor de duizenden vluchtelingen in Hongarije.
Het zal echter nog enkele dagen duren al pleit het Hongaarse Rode Kruis, dat in tentenkampen voedsel en kleding uitdeelt, bij monde van de voorzitter van de afd. buitenl. betrekkingen, Rezső Sztuchlik, er bij de autoriteiten voor om de Oost-Duitse vluchtelingen in het land op legale wijze naar Oostenrijk te laten reizen. Die grens is officieel n.l. nog niet open maar wordt ondanks de scherpere controles wel dagelijks [dat wil zeggen: elke nacht!] door Oost-Duitsers overschreden. In de nacht van zo. 27 op ma. 28 aug. kwamen bijvoorbeeld weer tientallen van hen naar Oostenrijk en in drie dagen melden zich 800 mensen bij de Duitse ambassade in Wenen.
Sinds juli zijn er nu 5.000 Oost-Duitsers naar Oostenrijk gevlucht, maar Sztuchlik houdt vol: ”De Hongaarse wet wordt niet overtreden als ze naar Oostenrijk gaan en het overtreden van de Oost-Duitse wet is geen Hongaarse aangelegenheid”…… Er komen nu zelfs ook meer Oost-Duitsers naar de gesloten Duitse ambassade in Praag en ze klimmen dan eenvoudig over het hek; dat zijn er nu totaal 180 mensen.
De mogelijkheid die Bonn opperde om de mensen uit de DDR met een pas van de Bondsrepubliek uit het land te laten vertrekken, vindt men in Budapest echter niet goed omdat men vreest dat de bondgenoot DDR dan onmiddellijk de diplomatieke betrekkingen zal verbreken. Horn houdt het n.l. voor onvoorstelbaar dat Hongarije "het bestaan van de DDR als staat  betwijfelt want het gevolg zal zijn dat de andere staten van het Warschaupakt zich als één man aan de kant van de DDR zullen stellen, want ook voor hen is dat een principiële kwestie"……..
Hierbij doelt hij uiteraard op de buurlanden Tsjechoslowakije en Roemenië, die volgens sommige berichten in principe dezelfde akelige dreiging vanuit het intussen totaal anders en bijna westers, dus eigenlijk vijandig geworden Hongarije vrezen. Er zou zelfs al geheim overleg zijn gevoerd tussen Boekarest, Praag en Oost-Berlijn over een gemeenschappelijke houding [politiek] tegenover Hongarije.
Hongarije blijft echter bij het eigen standpunt en premier Németh verklaart nog eens: "In het Europese huis waarover Gorbatsjov het had, passen geen kamers die door prikkel­draad zijn versperd". Voor Budapest geldt, aldus Németh en Horn, steeds 1e. dat het primair een Duits-Duitse kwestie is maar dat men 2e. uitsluitend een humanitaire oplossing  wenst!
Toch komt de échte oplossing voor de Oost-Duitse vluchtelingen in Hongarije nog niet zo snel als menigeen hoopt en verwacht want hier en daar neemt de Hongaarse grenspolitie nog steeds haar maatregelen zoals scherpere controles en het terugsturen van a.s. vluchtelingen naar andere delen van het land hoewel gen.-majoor János Székely, de bevelhebber van de Grenswacht [Határőrség] op 29 augustus voor de radio wel toegeeft dat hij de talloze verdere pogingen van mensen uit de DDR om de grens over te komen níet kan verhinderen!......
Budapest wijst er steeds weer op dat de uitreis van Oost-Duitsers slechts "een éénmalige zaak is, en alleen om humanitaire redenen gebeurt", om de DDR formeel tegemoet te komen..... In feite wil men zo snel mogelijk van het probleem [de 150 à 200.000 Oost-Duitsers in het land] af. Men beroept zich er ook op dat de DDR geen echt overleg wenst, en alleen het probleem ontkent en doodzwijgt maar duidelijk is wel dat de DDR in Hongarije zelf niets kan ondernemen, en zich in een zwakke positie bevindt….. In dat land, de DDR, begint men zich zelfs begin september openlijk af te vragen waarom toch zoveel mensen de staat de rug toekeren en niet terug willen!....
De situatie in en bij de vluchtelingenkampen is immers erg moeilijk en ze wordt zelfs grimmig want velen melden zich hier maar ze kunnen er op de overvolle terreinen niet meer bij. Maar ook lukt het dagelijks honderden DDR-mensen wel met hulp [illegaal] naar Oostenrijk en dan naar West-Duitsland te vertrekken, terwijl de beslissing van de Hongaarse regering maar op zich laat wachten. Iedereen verwacht en hoopt gauw weg te kunnen, maar het betekende voorlopig alleen: eindeloos wachten! ...
De spanningen met de DDR lopen intussen eind augustus steeds verder op door de onzekerheid over het lot van duizenden Oost-Duitsers in Hongarije. Er komen steeds meer geruchten over de spoedige opening van de grens door de Hongaarse regering, die 'immers' niet meer anders kan! Men kan al die mensen zonder een cent op zak nooit onderhouden! Bovendien weet men dat de rijke Bondsrepubliek Hongarije bijzonder dankbaar zal zijn, en zeker één en ander zal willen terugdoen.... Németh kreeg al te horen dat het Duitse bedrijfsleven nauwer wil samenwerken met Hongarije.….. In Hongarije is intussen een 3e vluchtelingenkamp ingericht in Zánka, aan het Balatonmeer en volgens berichten is de Hongaarse regering nu ook bereid om reisdokumenten van het Internationale Rode Kruis te erkennen waarmee de weg voor Oost-Duitsers naar het Westen in feite open zou staan...
Maar men zal tenslotte, zo wordt afgesproken, nog eens met de DDR spreken over deze zaak en hiervan hangt een politieke oplossing af; als die er níet komt, zal men de grens voor DDR-burgers openstellen.
Minister Horn vertrekt dus tóch nog eens, op 31 augustus, onverwacht voor een bliksembezoek naar z’n collega Oskar Fischer in Oost-Berlijn om hier -zo diplomatiek mogelijk- de leiding van de DDR op de hoogte te stellen van het Hongaarse besluit om DDR-burgers niet zonder meer terug te sturen en volgens o.a. het TV-journaal is er vooral sprake geweest van "vriendschappelijke gesprekken en gedachten­wisseling" maar dat is slechts een rookgordijn voor de diepe en zeer ernstige meningsverschillen en scherpe verwijten.

De Roemeense [Hongaarstalige] dominee Tökés en zijn vrouw.

Horn legt ook nog eens de nadruk op "een soevereine beslissing" van zijn land, waar alleen de eigen wetten gelden en de DDR zegt opnieuw niet anders dan dat Hongarije de bestaande regels en akkoorden met haar moet nakomen en [dus] duizenden mensen volstrekt tègen hun wil moet terugsturen naar de DDR.....
De DDR-min.v.bui­tenl.z. Fischer barstte b.v. in woede los want Horn deelde hem al onmiddellijk mee dat over het besluit van zijn regering niet viel te praten, en zes uur praten leverde dus -zoals te verwachten was- niets op. "Dat is een eerste stap maar die wordt ons door de ernst van de situatie gedikteerd", aldus Horn, en Fischer wordt dan al witheet van woede, maar het blijkt Horn -ook na een rede van de 2e man der DDR Günter Mittag- dat Hongarije niet op effectieve tegenmaat­regelen van de DDR hoeft te rekenen, hoewel de Oost-Duitse minister Fischer nog wel reageerde met o.a.: "Dit is onmogelijk... deze stap zou katastrofale gevolgen kunnen hebben. Doet u dit niet!... we zullen die mensen overreden om naar de DDR terug te gaan".
De DDR handhaaft bovendien o.a. haar straffen voor terugkerenden maar Horn sluit zoiets -uiteraard, alleen al gezien de omvang van het probleem- kategorisch uit, en doet namens premier Németh slechts één concessie: in Budapest mag een vertegenwoordiger der DDR mensen registreren die terug willen. Binnen de kortste keer blijkt echter al dat niemand zich hier meldt en men heeft slechts spot voor die man in z'n caravan... Men beschouwt dit laatste overleg met de "niet-constructieve" DDR in Budapest dan ook als volledig mislukt.
Later verklaart Németh overigens dat dit wel de grootste fout in z’n politieke carrière is geweest, dat hij n.l. het groene licht aan de Stasi op Hongaars grondgebied gaf!¼ [”Ik moest het van mijn familie enkele malen horen”]. Toch konden we die lui van de Stasi er weer uitwerken, aldus Németh [Neue Pester Lloyd, 6 oktober 1999], maar intussen is het vertrouwelijke overleg tussen Bonn en Budapest al voor een deel uitgelekt naar de West-Duitse pers.
De regering der DDR stuurt ook nog een brief aan de Hongaarse 1e secretaris der [‘communistische’] partij Rezsö Nyers en verzoekt hierin om het plan van z’n regering tegen te werken, maar dat is voor de Hongaren slechts een teken dat men in Oost-Berlijn niet op de hoogte is van de politieke situatie in Hongarije, waar de regering en níet de partij regeert! Toch verklaart de regering nog eens dat Hongarije "de grenzen niet zal openen", maar slechts weinigen geloven dat nog want men bereidt zich al voor op een "groot­scheepse uittocht via Hongarije", en m.n. Oostenrijk en Beieren bereiden zich op de komst van duizenden vluchtelingen voor!
N.b. Horn is nog niet uit Oost-Berlijn vertrokken of de DDR probeert, zoals eigenlijk te verwachten valt, grote broer Moskou in te schakelen en tegen Hongarije in het harnas te jagen maar ook de Roemeense president [Conducator, diktator] Ceauşescu en de leiders van Tsjechoslowakije voelen wel iets voor ingrijpen in Polen en Hongarije en men heeft een aantal malen geprobeerd -en in Moskou erop aangedrongen- om in te grijpen! In Hongarije is men trouwens wel degelijk bang voor een militaire aktie, een gewapend ingrijpen van de Russen. ”Zware diplomatieke en economische druk van de zogenaamde broederlanden, en ook Westerse leiders hebben ons in die jaren herhaaldelijk gemaand om voorzichtig te zijn”, aldus Pozsgay in 1999. Maar in Moskou neemt men officieel geen standpunt in over het Hongaarse besluit. Allerlei geruchten doen dan wel de ronde maar zonder medewerking van Moskou was een militaire interventie in Hongarije [en Polen] dit keer onmogelijk!.........

Toch zijn en blijven de DDR, Tsjechoslowakije en Roemenië zéér bezorgd en ze protesteren massaal en oefenen druk uit op Gorbatsjov om de Oost-Duitse [maar daartussen ook enkele Tsjechische en Slowaakse] vluchtelingen vanuit Hongarije terug te laten voeren want ”er móet een oplossing komen”. Gorbatsjov raadt [echter] alle betrokkenen aan om via een politieke dialoog de problemen op te lossen, want, zegt hij later, ”wij vonden dat repressieve maatregelen uit den boze waren". De USSR zoul met andere woorden persé géén geweld gebruiken, maar dat had de Hongaarse premier Németh al bijna een half jaar eerder in Moskou van de sovjet-leider zélf gehoord!........ Intussen heeft de Duitse regering aan Oostenrijk al gevraagd om 50 extra rijtuigen bij de Hongaarse grens klaar te zetten voor enkele duizenden mensen…. Minister Alois Mock verklaart intussen dat “Oostenrijk op alles is voorbereid” en de Duitse minister Hans Klein [voor Bijzondere Taken en leider van het Bureau voor Pers en Informatie [!] zegt woordelijk nota bene hetzelfde….[Trouw en de Volkskrant, 1 en 2 september 1989]. Prompt roept de Hongaarse regering dan via de radio alle Oost-Duitsers die willen vertrekken op om zich te melden in een der opvangkampen van de Maltezer Orde of van het Rode Kruis in Budapest of aan het Balaton en daaruit blijkt wel dat óók in Budapest in principe is besloten om de Oost-Duitsers die naar het Westen willen vertrekken, wil laten gaan, en dat leidt in de DDR zelfs tot paniek: degenen die nog plannen hadden om weg te gaan komen dan immers te laat…
Ook komen velen eind augustus in de DDR terug van hun vakantie in Hongarije, al is het maar omdat hun visum voor dat land niet langer geldig is, maar er zijn intussen ook honderden auto's [’trabantjes’, enz.] bij de grens door vluchtelingen onbeheerd achtergelaten al worden ze door de DDR opgeëist...... Verder blijkt dat de Hongaarse Maltezer Caritas en het Rode Kruis weliswaar voor de opvang en onderdak van vluchtelingen zorgen, maar dit werk nauwelijks nog aankunnen. Na het zinloze overleg in Oost-Berlijn neemt minister Horn dan het formele besluit om een deel van het verdrag met de DDR van 1969 buiten kracht te verklaren, n.l. een 'vertrouwelijk protokol' waarin staat dat men burgers [vluchtelingen!] terug zal sturen naar hun land van herkomst, en hij deelt dit besluit aan Bonn en Wenen mee en in deze hoofdsteden bereidt men zich al voor op een massale vlucht van duizenden mensen vanaf september, want “Hongarije dreigt steeds meer één groot vluchtelingenkamp te worden, en de situatie in het land wordt steeds ernstiger”.
Enige tijd later, als eenmaal is gebleken dat de standpunten der Hongaren in heel Oost-Europa een volledige zege hebben behaald, en dat het beraad in Slot Gymnich in Bonn dus [met name voor Duitsland maar in feite voor heel Eurropa!] van historische betekenis is geweest, verklaart bondskanselier Kohl nog eens: “Deze dag is een beslissende [dragende] steen uit het bouwwerk van Honecker gehaald en het gebouw begint in te storten".
Later herhaalt Kohl nog vele malen: "De Hongaren hebben met deze beslissing de eerste steen uit de 'Berliner Mauer' weggebroken". Bovendien wijst Kohl er nog wel eens op dat -in tegenstelling tot veler vermoedens [óók van de kant van de DDR]- de Hongaren niet om geld smeekten en in Bonn hoorde men nu ook hoe Moskou erover dacht en hoe groot of gering het risico voor Hongarije feitelijk was en men leert de rol van Gorbatsjov beter kennen! Gorbatsjov verzekert Kohl later zelfs dat "die Hongaren goede lui zijn", en hieruit concludeerde Kohl weer dat de Hongaarse leiders zich in Moskou van tevoren al van steun hebben verzekerd.
In zekere zin is dit waar want Németh had in maart van Gorbačov al begrepen dat deze positief stond t.o.v. een aantal Hongaarse wensen. Over de opening van de grens verneemt men in Moskou officieel pas op 8 september, volgens de Hongaarse ambassadeur in Bonn [sinds 1984] István Horváth [1943].
De volgende dag, op 1 september, deelt minister Horn -uit Oost-Berlijn terug in Budapest- aan het CC der partij o.a. mee: "Ongeveer 150 à 160.000 DDR-staatsburgers bevinden zich nu in Hongarije... en ± 10.000 van hen willen niet terug. In de kampen zijn 4.500 van hen, maar wij kunnen deze situatie niet aan.... straks komen er ook nog massaal vluchtelingen [mensen] uit Tsjechoslowakije en de Sovjet-Unie, die zich hier willen vestigen...... en wij zijn er categorisch tegen dat Hongarije in een vluchtelingenkamp verandert. Ik denk dat niemand dat wil. Al onze onderhandelingen met de DDR zijn vruchteloos gebleven...  Ze zeiden me in Berlijn/de DDR, dat Hongarije de inreis van DDR-burgers moet verbieden en ze zeiden n.b. dat ze zelf dat niet konden want 'dat is inhumaan'. Wij vinden zoiets onvoorstelbaar, en komen met onze oplossing... Die oplossing zal maximaal helpen om het politieke gezicht van de DDR te bewaren"…… En al op deze zelfde dag, 1 september, komen er berichten [geruchten] over de gehele openstelling der Hongaars-Oostenrijkse grens in de West-Duitse pers en aan speculaties is er geen gebrek meer. Op 8 september worden de Oost- en West-Duitse ambassadeurs in Budapest door staatssecr. László Kovács van het principebesluit op de hoogte gesteld, en ook gen.-majoor János Székely deelt het besluit aan zijn grenstroepen mee en hij wil vooral dat "provokaties en grofheden worden vermeden".….
Op 3 september roept de regering vervolgens alle Oost-Duitsers die naar het Westen willen op om zich te melden want men wil hen [5 à 15.000 of zelfs 20.000?] ”een kans -"de laatste"- geven om dat m.m.v. het Rode Kruis te doen”. Die éénmalige [!] kans komt echter niet snel en men denkt zelfs hier en daar dat Hongarije nóg eens probeert de DDR gerust te stellen en de Hongaarse minister van binnenlandse zaken Horváth verklaart ook nu nog eens dat ”Bonn en Oost-Berlijn het eens moeten worden” maar al gauw verklaart hij dat zijn uitspraken in het blad "Stern" al niet meer aktueel zijn"....
Besloten wordt dan dat minister Horn het besluit van de openstelling van de westelijke grens officieel zal meedelen en dat gebeurt op 10 september voor de TV en deze uitzending wordt door de West-Duitse TV rechtstreeks overgenomen zodat men daar de indruk krijgt dat Gyula Horn [al wereldwijd bekend van de foto samen met Alois Mock als degenen die het IJzeren Gordijn in juni letterlijk stuk knipten!] degene is die de grens opende!............
Elke dag passeren nu mensen de grens, vaak honderden en alleen al geruchten dat Hongarije de grens zal sluiten leverden steeds prompt een enorme rij nieuwe ’vluchtelingen’ op en bij degenen die legaal de grens overkomen zijn er ook nog eens honderden illegalen! Tot half september zijn er alleen al 2.800 auto´s de grens naar Oostenrijk overgegaan.  
Maar op 7 september besluit de Hongaarse regering in principe om de grens met Oostenrijk per 11 september te openen en [dus] enkele paragrafen van het verdrag met de DDR van 1969 buiten werking te stellen. Dat verdrag is immers onder totaal andere omstandigheden gesloten, zo zegt men nu. Het hele kabinet is het hiermee eens en besluit nog eens om de internationale Vluchtelingenconventie van Genève bóven het bilaterale verdrag met de DDR te stellen! Men zal pas op 10/11 september de Sovjet-Unie formeel informeren, maar dan begint men [de DDR] opnieuw politieke druk op Hongarije uit te oefenen hoewel dat ook nu niets oplevert!
Op 8 september wordt meegedeeld dat "een uittocht binnen enkele dagen kan plaatsvinden" en van beloften vanuit Oost-Berlijn, dat men terug kan komen en niet wordt gestraft, trekt ook nú niemand zich iets aan want aan alles is voortdurend te merken dat het regime van de DDR door 'haar eigen burgers' in geen enkel opzicht wordt vertrouwd! "De haren rijzen je ten berge als je hoort hoe de leiders van de DDR denken over de situatie van de burgers van hun land", aldus medewerkers van het Hongaarse ministerie van buitenlandse zaken……..
Intussen verkeren de tienduizenden Oost-Duitsers in Hongarije toch nog in onzekerheid en in angst want tientallen Stasi-agenten zijn aktief en fotograferen b.v. ongegeneerd nummerborden en kinderen om mensen onder druk te zetten of te dwingen terug te gaan, en politici van alle partijen in Bonn raden zelfs dan nog een massale vlucht af "om de ontspanning niet in gevaar te brengen". Maar men bereidt in de kampen een hongerstaking voor om de autoriteiten in Budapest onder druk te zetten en dan komt op 10 september 's avonds tóch minister Horn op de Hongaarse TV, en zegt: "Alle aanwezige DDR-mensen kunnen het land met hun visum verlaten". De grens naar het Westen gaat hiermee dus open. De situatie is immers onhoudbaar geworden, meent men in Budapest.
De hierboven al genoemde zeer aktieve en betrokken Csilla von Boeselager, de voorzitster van Caritas-Duitsland, die al enige tijd in Hongarije is, vertaalt de woorden van Horn en officieel wordt verklaard dat Hongarije, gezien het mislukte Duits-Duitse overleg, door een tijdelijke maatregel [!] "tot de normalisering van de situatie" de orde aan de grens wil herstellen. In feite blijft de grens echter open en vanaf 11 september tot de val van de Muur in Berlijn op 9 november 1989 gaan toch nog meer dan 60.000 Oost-Duitsers via Hongarije naar het Westen!.......
Op zo/ma. 10/11 september 1989 wordt om 0.00 uur de grens met Oostenrijk "tijdelijk" geopend voor degenen [m.n. uit de DDR] die naar Oostenrijk en daarna naar de Bondsrepubliek willen vertrekken.... Een gejuich barst los, en duizenden Oost-Duitsers verlaten vervolgens Hongarije. Ook worden weer honderden auto’s achtergelaten en de machteloze DDR protesteert nog eens heftig maar tevergeefs, terwijl de Bondsrepubliek zeer opgetogen reageert op "dit bewijs van Europese solidariteit". Men zal de beslissing van Hongarije niet vergeten: minister Genscher zegt o.a.: "Wij zullen Hongarije deze in eigen verantwoordelijkheid getroffen beslissing niet vergeten. Het Hongaarse volk en zijn regering geldt onze dank voor het begrip en de hulpvaardigheid, die ze de Duitsers uit de DDR hebben geboden".
In Budapest heeft men kennelijk gedacht dat men niets te verliezen heeft en dat men tenslotte veel meer kan verwachten van Bonn dan van Oost-Berlijn en minister Horn legt nog eens uit: "De situatie aan de grens was onhoudbaar geworden, al was het maar om economische redenen". Hij ontkent dat z'n land financiële steun van de Bondsrepubliek krijgt in ruil voor 't besluit om de Oost-Duitsers te laten gaan, want "We werden niet omgekocht", en ”er bestond geen komplot tussen Bonn en Budapest” [zoals de DDR beweert], aldus de ondermin.v.buit.zaken Ferenc Somogyi. Ook verklaart men dat Hongarije de West-Duitse paspoorten voor Oost-Duitsers ín Hongarije niet kan erkennen, maar dat is slechts een formaliteit. Somogyi plaatst dit Hongaarse beleid ook in een breder kader van de algemene toenadering van Hongarije tot de normen en waarden van West-Europa, de markteconomie en de demokratie, de neutraliteit en de open relaties. "De goodwill die Hongarije met de stap van 11 september heeft gekweekt, is een belangrijk gegeven", aldus Somogyi en weldra verklaren Hongaarse politici ook dat men de grens, die immers formeel slechts "tijdelijk" open ging. niet weer zal sluiten!
In één dag vluchten 8.000 Oost-Duitsers en in twee maanden [tot de val van de Muur] vertrekken ruim 60.000 Oost-Duitsers via Hongarije naar het Westen, tot diepe verontwaardiging en woede van de DDR, Roemenië en de ČSSR. Heftig valt men Hongarije aan, beschuldigt het land van verdragsbreuk, van inmenging in binnenlandse aangelegenheden der DDR, enz., maar in Moskou zegt men slechts dat dit geen Sovjet-aangelegenheid is....

Men reageert hier kalm en beheerst en er komt uit Moskou pas later wel enige kritiek op Hongarije en op West-Duitsland! Geruchten dat zich onder de vluchtelingen ín Hongarije ook Russen en Tsjechen en Slowaken bevinden worden nu, in september 1989, wel bevestigd.
Maar in feite had de regering van Miklós Németh geen andere keuze, vooral omdat de leiding van de DDR star bij haar standpunt bleef, en geen concessies wilde doen. Om binnenlandse politieke redenen kon Hongarije overigens ook niet anders handelen dan het deed. Elke andere oplossing zou m.n. in het Westen dit "hervormingsgezinde" land volkomen ongeloofwaardig hebben gemaakt. De stap van premier Németh, die eigenlijk al is voorbereid door vele andere Hongaren, was m.a.w. onvermijdelijk. Opmerkelijk is dat ook deze stap primair door de regering en níet door de partij is genomen want pas op 13 september wordt het CC der regerende MSzMP door Rezső Nyers op de hoogte gesteld. Het optimisme neemt nu toe, omdat ook Hongaarse autoriteiten o.a. verklaren, "dat het einde nabij is". De Duitse min.v.bui­tenl.z. Genscher had op 8 september al "het volste vertrouwen dat de Hongaarse regering een humanitaire oplossing zal vinden"..... en intussen zegt minister van justitie Kulcsár nog eens dat het internationale recht, de Conventie van Genève, voorrang heeft bóven een verdrag met de DDR maar Hongarije beroept zich ook op de bepalingen van de Slotakte van Helsinki van 1975 en de Hongaarse regering, m.n. min. van buitenlandse zaken Gyula Horn en zijn staatssecretaris László Kovács hebben er steeds de nadruk op gelegd dat de hele crisis en de onhoudbare situatie niet door Hongarije zijn veroorzaakt en dat de beide Duitslanden een oplossing dienden te vinden.
Toch probeert de DDR nog de massale vlucht van Oost-Duitsers verder te beperken door een bezoek aan Hongarije steeds moeilijker te maken; er komen b.v. meer grenscontroles aan de grens van de DDR en ČSSR. Ook eerder gegeven toestemming zou hier en daar zijn ingetrokken hoewel het op politiebureaus [waar men toestemming moet vragen voor een reis naar Hongarije] nog steeds erg druk is volgens ooggetuigen.
Soms komt het zelfs aan de Hongaars-Slowaakse grens tot incidenten omdat men óók in de ČSSR Oost-Duitse vluchtelingen wil tegenhouden om naar Hongarije te gaan. Soms probeert men via het ijskoude Donauwater in Hongarije te komen, maar er verdrinken hierbij ook wel mensen. Anderen zijn op het laatste moment uit een trein gesprongen uit angst voor grenscontrole door de Tsjechoslowaakse [ČSSR-] politie al hadden ze een visum voor Hongarije, en misen zelfs dan alsnog hun kans..….
De West-Duitse regering is echter "het Hongaarse volk en zijn regering dankbaar dat men zoveel begrip en hulpbereidheid heeft getoond voor de Duitsers uit de DDR", aldus minister Genscher en geruchten dat Bonn de Hongaarse regering betaald zou hebben om DDR-vluchtelingen te laten gaan vindt men in Bonn een ”belediging van het Hongaarse volk”. Intussen gaat op 13 september Mária Ormos [historica en lid van het executief comité der partij en van het CC] namens de partij nog eens naar Oost-Berlijn, maar ook haar verklaring dat "Hongarije niet verantwoordelijk is voor problemen die door anderen worden veroorzaakt" wordt haar niet in dank afgenomen. Men vindt [maar dat is bekend] dat Hongarije willens en wetens bepalingen van het Warschaupakt heeft geschonden en hiermee de belangen van alle socialistische landen schaadt en met Bonn samenzweert om burgers van de DDR te bewegen hun land te verlaten, maar Ormos stelt op do. 14 september m.n. tegenover Kurt Hager, de chef-ideoloog der leidende SED, dat Hongarije het recht heeft om verdragen op te zeggen…Ook dit overleg levert dus geen enkel resultaat op en de DDR gaat door met haar agressieve campagne tegen Hongarije, dat rustig afwacht, en alle beschuldigingen en kritiek afwijst....
N.b. Voor de Hongaarse ambassadeur in Bonn, István Horváth, is in de zomer van 1989 vooral opmerkelijk dat de Duitse SPD [de soc.-demokr. oppositie] níet bereid is om vrienden in Hongarije te helpen om de demokratie in te voeren of om tot meer economische contacten met de EEG te komen, maar dat het de christen-demokraten van kanselier Helmut Kohl en de liberale FDP van min.v. buitenl. zaken Hans-Dietrich Genscher zijn die Hongarije willen helpen. Achter Budapest zag de Duitse SPD vooral de goede betrekkingen met Moskou die niet in gevaar mochten komen, en men vond ook dat men Oost-Europa vooral met rust moest laten en hier voorzichtig moest opereren, maar in Budapest is ook bekend dat de socialist Herbert Wehner [een vml. communist] goede betrekkingen met Honecker onderhoudt en alle belangrijke informatie en vertrouwelijk overleg, uit en met Hongarije, aan de DDR doorspeelde. Ook Oskar Lafontaine is [1986] volgens de Hongaarse ambassadeur Horváth niet bereid om enige steun te bieden of te spreken over meer contact met Hongarije want hij pocht liever op zijn uitstekende contacten met de kameraden Honecker en Günther Mittag en met de sovjetkameraden in Moskou. [Neue Pester Lloyd, 3 november 1999], waarin de memoires van ambassadeur István Horváth, samen met de historicus István Németh “És a falak leomlanak – Magyarország és a német egység, 1945-1990” [En de muren vielen - Hongarije en de Duite eenheid, 1945-1990], uitg. Magvető, Budapest, 1999, worden besproken.
Van Kohl krijgt Hongarije in de jaren ’80 daarentegen alle steun, zoals de toenadering tot de EEG en een renteloos krediet van 1 miljard DM, mits het hervormingen doorvoert en dat gebeurt! Enkele maanden later krijgt Hongarije nog een krediet van DM 500 miljoen maar ook dat is geen smeergeld want Hongarije nam eerder geheel op eigen kracht het besluit.
Toch leveren de aarzelingen om de grens al of niet voorgoed open te houden nog wel enkele [kleine] problemen op, zoals op 14 september als Hongarije zegt dat het de grens met Oostenrijk voorlopig openhoudt, nadat de Duitse tv had gemeld dat Hongarije de grens binnenkort juist weer zou sluiten! In één week kwamen er toen prompt meer dan 13.000 Oostduitsers over de grens, en Gyula Horn zegt half september dat de grens tot nader order open blijft maar in de ministerraad zei hij dat het beleid niet wordt gewijzigd tot er een betere oplossing is gevonden…!
Belangrijker zijn echter de woorden van waardering en dank aan het adres van de Hongaarse politici, zoals die van het Europese parlement dat haar waardering uitspreekt voor het Hongaarse beleid, en van vele westerse regeringen. Men zal het land helpen op de weg naar een demokratisch systeem en in september 1989 verklaart de bekende Hongaarse schrijver György Konrád op het Congres van Sloveense schrijvers in Ljubljana al dat Midden-Europa herleeft en haar [oude, centrale] plaats weer inneemt... In zekere zin herinnert ook minister van justitie Kulcsár in september 1989 bij zijn bezoek aan [West-] Duitsland hieraan als hij openlijk verklaart dat Duitsland voor de Hongaren al 1000 jaar een bijzonder belangrijke rol speelt, dat geen land zoveel heeft betekend voor de ontwikkeling der Hongaarse natie als Duitsland, en dat "we, na een kleine omweg en dwaalweg, nu weer op weg naar Europa zijn".……..
Vastbesloten is ook de staatssecr.v.buitenl.z. László Kovács die ongeveer tezelfder tijd verklaart: "De scherpe disputen tussen Hongarije en zijn partners [in Oost-Europa] zijn ongewoon en geven aanleiding tot bezorgdheid. Aan de andere kant zijn zulke diskussies gewoon, omdat er principiële verschillen in economische en maatschappelijke ontwikke­ling tussen deze landen en Hongarije zijn…. Wij zullen ons alleen moeten inspannen om te verhinderen dat deze verschillen met onze buren tot een breuk van de betrekkingen leiden. Hongarije maakt z'n weg echter níet afhankelijk van de kwestie of zij de partners bevalt of niet. Onaanvaardbaar is dat anderen proberen ons hún oplossing als recept aan te bieden: wij doen dat óók niet aan anderen!"
Nu alle belangrijke reakties op de opzienbarende Hongaarse stap wel bekend zijn, verklaart premier Németh op 17 september dat de Hongaars-Oostenrijkse grens definitief open blijft en op 26 september deelt de grenspolitie in Burgenland mee dat tot dan bijna 22.000 mensen uit de DDR via Hongarije naar Oostenrijk zijn gekomen, maar nog steeds komen er vluchtelingen! Op 3 oktober zijn het er 26.000 en op 9 oktober wordt meegedeeld dat er dan sinds 11 september 40.000 DDR-burgers zijn gevlucht [althans geregistreerd], via Hongarije en via de ambassades in Praag en Warschau waar nog enkele honderden op vertrek wachten…. 
De vastberaden Hongaarse houding en de beslissing over het openen van het IJzeren Gordijn en daarmee van de grens met het vrije en westerse, demokratische Oostenrijk heeft, zoals intussen wel algemeen bekend, enorme en vèrstrekkende gevolgen voor heel Midden- en Oost-Europa.
In oktober 1989 vindt kort na het met vooral militaire parades gevierde 40e jubileum van de altijd buitengewoon zelfbewuste en trotse Duitse Demokratische Republiek een vreedzame machtswisseling plaats in Oost-Berlijn nadat er al enkele maanden demonstraties en o.a. wekelijkse Montagsgebete in kerken plaatsvonden. Intussen waren de vreedzame oppositie en vervolgens het openlijke verzet tegen de diktatuur veel groter geworden en vonden overal protesten plaats. Grote menigten mensen kwamen de straat op om te protesteren; in oktober ziet men nog leuzen met “Wir sind das Volk” [tegenover de machthebbers, de Betonköpfe] maar langzamerhand roepen tienduizenden mensen “Wir sind ein Volk” waarmee men wil uitdrukken dat men openlijk vóór een Duitse hereniging is en dus de DDR als staat zelfs wil opheffen. De [West-] Duitse vlag al snel voor de dag als dé vlag van het éne Duitse vaderland en op 9 november wordt de Muur en daarmee de héle Duits-Duitse grens geopend en de DDR verliest als zelfstandige staat vervolgens snel aan betekenis. Zelfs wordt als direkt gevolg hiervan al in 1990, na uitvoerig met de andere Grote Mogendheden, de Duitse eenheid bereikt.
Bovendien vallen nog in november 1989 de conservatieve, stalinistische en dogmatische regimes in Praag en in Sofia zonder slachtoffers [!] en tenslotte breekt in december 1989 ook in het rijk van Nicolae Ceausescu in Boekarest een complete opstand uit waarbij heel wat mensen als slachtoffer vallen en de diktator zélf tijdens de kerstdagen van 1989 ter dood wordt gebracht. Bovendien blijkt de Sovjet-Unie intussen vooral veel los zand te zijn en bewegingen voor de onafhankelijkheid van Estland, Letland en Litouwen boeken sukses! Daarmee houdt het IJzeren Gordijn zelfs na ruim 40 jaar in ’het hart van Europa’op te bestaan! De moedige maar ook riskante stap van Hongarije gaf m.a.w. het signaal tot het einde van de communistische regimes in de andere landen van Oost-Europa èn tot de Duitse eenheid. Dit proces kon echter alleen beginnen met het erkennen dat internationale verdragen, zoals de Conventie van Genève en de Slotakkoorden van Helsinki, in principe véél belangrijker is dan de bilaterale overeenkomsten tussen landen in Oost-Europa die destijds onder Sovjetrussische druk zijn gesloten. Het blijkt nu bovendien dat de beruchte Brezjnev-doktrine voorgoed verleden tijd is en dat de onafhankelijkheid en vrijheid van de landen van Warschaupakt en Comecon na zovele jaren kan worden hersteld of erkend.

''De dissidenten van gisteren zijn de kandidaten van morgen'', met o.a. reklame voor de liberale SZDSZ.

De ‘naoorlogse orde’ zoals die vanaf 1945 bestond kan nu worden vervangen door een ‘nieuwe orde’ die er, dat zal nog blijken, pas kan komen wanneer de zogenaamde “Duitse kwestie” na overleg van de Verenigde Staten van Amerika, Rusland [de Sovjet-Unie], Frankrijk en Groot-Brittannië met de beide Duitse regeringen in Bonn en Oost-Berlijn wordt beslecht! Aan -het overigens kleine en toch minder belangrijke- Hongarije zal het in elk geval wat betreft het vrije verkeer van personen en goederen niet liggen…